Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

23.2-кесте 
Асфальтли араласпалар ҳәм бетонлар ҥлги қурамлары 
Атамасы 
Қурамы, % массасына салыстырғанда 
Битум 
Пек 
Таскӛмир 
смоласы 
Порошок 
толтырғыш 
Қум 
Щебень Асбест 
Асфалтли 
араласпа 
18 
- 
- 
20 
55 
- 
7 
Пек-смолалы 
араласпа 
- 
15 
4 
11 
62 
- 
8 
Асфальтбетон 
7 
- 
- 
3 
30 
60 
- 
Пекобетон 
- 
8-12 
2-3 
5-10 
35-40 
40-45 
- 
Асфальт ҳәм қатронлар тийкарында таярланған композицион материаллар беккемлиги, 
деформатив қәсийетлери орталық температурасына байланыслы болады. Мәселен, 
асфальтбетонныӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы 20
0
С да 2,2-2,4 МПа, 50
0
С да болса 0,8-
1,2 МПа қурайды. 
Асфальт ҳәм қатрон араласпалары ҳәм бетонлары ыссы, жыллы ҳәм суўық ҳалатда 
жатқызылады. Асфальтбетон араласпалары әдетде ыссы ҳалатда 140-170
0
С температурада 
таярланады ҳәм жатқызылады. 
Асфальтбетон араласпасын ыссы ҳалатда таярлаў тийкарғы процесслерден ибарат: 
чақиқ тас
, қум,
 
порошок толтырғыш сыяқлы минерал қураўшылар кептирилип, 180-200
0
С 
температураға шекем қыздырылады ҳәм қарығышқа дозировкалап салынады; битум 
байланыстырыўшы 150-170
0
С температурада қыздырылады ҳәм қарығышда толтырғышлар 
менен жақсылап араластырылады. 
Заводда таярланған асфальтбетон араласпалар арнаўлы ысытқыш пенен үскенеленген 
ямаса термослы машиналарда тасылады. Айрым жағдайларда, қурылыс объекти жақын 

---

161 
болса, автосамосваллар жәрдеминде тасылыўы мүмкин. Асфальтбетон арнаўлы укладчиклер 
жәрдеминде жатқызылып, тегисленеди ҳәм пресслеп тығызластырылады. Асфальтбетон 1-2 с 
даўамында суўығаннан кейин беккемликке ийе болады. 
Асфальтбетон жыллы ҳалатдағы битумды 110-120
0
С температурада қыздырып, сол 
температурада қыздырылған минерал толтырғышлар менен араластырылады. Асфальтбетон 
60
0
С қа шекем суўығаннан кейин қурылыс объектлерине алып барылады ҳәм жатқызылады. 
Суўық ҳалатдағы асфальтбетон органикалық еритиўшилерде еритилген битум ҳәм битум 
эмулсияларына минерал толтырғышлар араластырып алынады. Суўық ҳалда таярланған 
асфальтбетонныӊ беккемлиги ҳәм сапасы ыссы ҳалатда алынғанға салыстырғанда пәсирек 
болады. 
Қатронбетон қатрон ямаса пек байланыстырыўшылары тийкарында алынады. Олардыӊ 
беккемлиги, суўға шыдамлылығы, ыссылыққа шыдамлылығы, желиниўге шыдамлылығы 
асфальтбетонға салыстырғанда тӛмен болады. Қатронбетон қурылыста екинши дәреже 
әҳмийетли жолларды қаплаўда ислетиледи. 
Асфальтбетон ислетилиў тараўына қарай гидротехникалык, жол ушын ҳәм аэродром 
қапламалары ушын, санаат имаратлары поллары ҳәм тӛбе ушын түрлерге бӛлинеди. 
Асфальтбетон гидротехникалық сооружениелер қурылысында канал, шлюз, ирригация 
иншаатларын гидроизоляция қапламалары менен қаплаўда, чокларды бекитиўде ислетиледи. 
Арнаўлы реӊли асфальтбетон жол қурылысында адам ӛтетуғын орынларда, вестибюл 
полларында ислетиледи.