Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Қадағалаў ушын сораўлар 
1.Тәбийий ҳәм нефт битумлары туўралы айтып бериӊ. 
2. Асфальтбетон ҳәм асфальт араласпалары не? 
3. Битум тийкарындағы орама материаллар ҳаққында айтып бериӊ. 
4. Рубероид ҳәм тол ҳаққында мағлыўмат бериӊ. 
5. Тийкарсыз орама материаллар туўралы айтып бериӊ. 
6. Битум ҳәм қатрон мастикалары ҳаққында айтып бериӊ. 
7. Битум ҳәм қатрон эмулсиялары ҳәм пасталары туўралы айтып бериӊ. 
10-МОДУЛ. ПОЛИМЕР МАТЕРИАЛЛАРЫНЫҢ ТИЙКАРҒЫ ҚӘСИЙЕТЛЕРИ 
 
25-тема. Полимер материаллары ҳәм буйымлары 
 
Таяныш сөзлер:
 органикалық синтез, полимерлер, тәбийий полимерлер, синтетикалық 
полимерлер, 
термопластлар, 
реактопластлар, 
толтырғышлар, 
қатырыўшылар, 
стабилизаторлар, пластификация, полимерли мастикалар, пластмасса буйымлар, 
полимерараласпалар, полимербетонлар, коррозияға шыдамлылық. 
 
ЖОБА: 
25.1 Улыўма мағлыўматлар 
25.2 Пластмассалардыӊ қурамы ҳәм қәсийетлери 
25.3 Полимер байланыстырыўшы затлар 
 
25.1 Улыўма мағлыўматлар 
Пластмасса жоқары молекулалы бирикпе – полимер байланыстырыўшылар,
 
порошок
 
толтырғыш ҳәм басқа қураўшылардан ибарат, қатқаннан кейин пластиклигин толық ямаса 
азмаз жоғалтатуғын композицион материал есапланады. Жоқары молекулалы затлар бир 
неше мыңлап, ҳәтте жүз мыңлап атомлардан ибарат болып, кӛп мәрте тәкирарланатуғын 
белгили структуралардан дүзилген. Бир макромолекуладағы структура бирлиги саны 

---

162 
полимердиң полимерлениў дәрежеси делинеди. Кем молекулалы бирикпелер молекуляр 
массасы 500 кем болады. 
Келип шығыўына қарай полимерлер тәбийий ҳәм жасалма (синтетикалық) түрлерге 
бӛлинеди. Тәбийий жоқары молекулалы бирикпелерге тәбийий каучуклер, целлюлоза, 
жипек, 
силтилер
, нуклеин кислоталар, жүн ҳәм басқалар киреди. 
Тәбийий каучукти күкирт пенен араластырып, қыздырыў (синтез) усылында (ХIX 
әсирде) резина алынды. 1972 жылда нитроцеллюлозаны камфара менен қайта ислеп 
целлулоид, яғный пластмассаныӊ целлюлоза тийкарындағы биринши түри таярланды. Усы 
дәўирде 
силтилер
(казеин) тийкарында синтезлеп галалит пластмассасы алынды. 
ХХ әсир басында органикалық шийки затларды синтезлеў нәтийжесинде жоқары 
молекулалы затлар-полимерлер алынды. Кейинирек карбамид-формалдегид, фенол-
формалдегид, полиэфир ҳәм усы сыяқлы полимерлер синтезленди. Отызыншы жыллардан 
баслап полимерлениў процессиниң кӛп тәреплери ашылды ҳәм поливинилацетат, 
поливинилхлорид, полистирол, полиметилметакрилат ҳәм басқа полимерлер синтезленди.