Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
14.5 Бетон араласпасын таярлаў, тасыў ҳәм ислетиў 
14.5.1 Бетон араласпасын таярлаў 
Қурылыс 
индустриясында 
бетон 
араласпасы 
механизацияластырылған 
ҳәм 
автоматластырылған бетон заводларында, темирбетон заводларыныӊ бетон араласпасы 
узеллеринде ямаса тиккелей қурылыс майданларында үскенеленген кӛшпели бетон қарығыш 
орайларында таярланады. 
Бетонныӊ сапасы компонентлерди анық тартыў, бир жыныслы ҳалатқа шекем 
араластырыўға байланыслы. Бетон заводларда бетон араласпасы автоматикалық ҳәм ярым 
автоматикалық дозаторлар жәрдеминде муғдарланады. Дозалаў анықлығы цемент ҳәм суў 
ушын ±1% (массасы бойынша) ҳәм толтырғышлар ушын ±2% ден артық болмаслығы керек. 
Ҳәзирги күнде бетон компонентлерин дозалаў компьютер орайларынан турып басқарылады 
ҳәм бетон қарыў процессинде толтырғышлардыӊ ығаллығы есапқа алынып, қурамға 
анықлықлар киритиледи. 
Бетон қарығышлар ислеў принципи бойынша үзликли ҳәм үзликсиз ислейтуғын 
түрлерге бӛлинеди. Олар бетон араласпасыныӊ еркин түсиўине ҳәм мәжбүрий 
араластырыўға тийкарланған болады. 
Әдетде тоқтап ислейтуғын бетон қарығышлар ислетиледи. Ҳәрекетшеӊ ҳәм қуйма 
бетон араласпалары материал еркин түсетуғын қарығышларда таярланады. Материаллардыӊ 
еркин түсиўине тийкарланып ислейтуғын қарығышлар жумысшы органы барабан ишине 
орнатылған гүрекшелерден ибарат болады. 
Барабан айландырылғанда гүрекшелер компонентлерди илиндирип бираз бийикликке 
кӛтереди, соӊ материаллар тӛменге түсип араласады. Бул принципте ислейтуғын бетон 

---

93 
қарығышлардыӊ жумысшы сыйымлығы 100-1500 л болады. Арнаўлы механизмлер 
жәрдеминде барабанныӊ қыялығы ӛзгертирип турылады. Жумысшы сыйымлығы 120 л ге 
шекем болған бетонқарығыш кӛшпели, оннан үлкен кӛлемлери болса қозғалмайтуғын 
болады. 
Еркин түсетуғын бетонқарығышларда ҳәрекетшеӊ бетон араласпалары кӛлеми 500 л 
болса 1-1,5 мин; кӛлеми 1200 л болса 2 мин ҳәм кӛлеми 2400 л болса 2,5-3 мин даўамында 
таярланады. 
Мажбүрий араластыратуғын бетонқарығышларда бикр бетон араласпалары таярланады. 
Бундай қарығышлар цилиндр тәризли формада болып, орайлық ротор бӛлегине гүрекшелер 
орнатылған болады. Ротор айландырылғанда гүрекшелер бетон араласпасын мәжбүрий 
араластырып бир жыныслы массаға айландырады. Пайда болған бетон араласпасы цилиндр 
түбиндеги люк арқалы түсириледи. 
Ҳәрекетшеӊ
бетон араласпаларын горизонтал валға орнатылған гүрекшели ҳәм шнекли 
үзликсиз қарығышларда таярлаў мүмкин. Бикр бетон араласпаларын болса қосымша 
титратиш усылында араластырыў мақсетке муўапық. Үзликсиз бетонқарығышлар 
ӛнимдарлығы (30, 60, 120 м
3

саат) тоқтап ислейтуғын қарығышларға салыстырғанда жоқары 
болып, электроэнергия ҳәм мийнет ресурсларын тежейди. 
Бетон араласпасы таярлайтуғын завод ҳәм узеллар толық механизацияластырылған ҳәм 
автоматластырылған компонентлерди қабыл етип алыўшы, узатыўшы, зәрүрлик болғанда 
ысытыўшы толтырғышлар сақлаў ханасына, цемент сақлаў ханасына ийе болыўы керек. 
Цемент ҳәм толтырғышлар транспортлар жәрдеминде бункерлерге салынады ҳәм дозаторлар 
жәрдеминде ӛлшенип бетонқарығышларға узатылады, суў ҳәм түрли сиртактив қўшилмалар 
ӛз алдына бӛлек таярланып, соӊ бетонқарығышқа насос жәрдеминде узатылады. Бетон 
араласпасы маромига жеткизип таярланғаннан кейин арнаўлы транспортлар жәрдеминде 
тутыныўшыға жибериледи. 
Ҳәзирги күнде бетон араласпасын қурғақ ҳалда таярлап тутыныўшыға жибериў ҳәм 
қурылыс объектиниӊ ӛзинде суў менен араластырыў кеӊ тарқалмақта. Бул усылда қурғақ 
бетон араласпасы арнаўлы автобетонқарығышларда тутыныўшыларға жеткизиледи. 
Заманагӛй автобетонқарығышлар арнаўлы процессор ямаса компьютерлер жәрдеминде 
басқарылады ҳәм қәлеген қурамдағы ҳәм муғдардағы бетон араласпасын таярлаў имканияты 
пайда болады. 
Бетон заводларында бетонныӊ сапасын қадағалаўшы лаборатория, ремонт-механика 
устаханасы ҳәм басқа инфраструктура жаратылыўы керек. Бетон заводы тутыныўшыға 
жиберип атырған бетон араласпасына ямаса қурғақ араласпа ҳәр бир партиясына бетон 
маркасы, қулай жайласыўшаӊлығы кӛрсетилген паспортты қосымша етиўи шәрт.