Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

3.4 Табийий тас материаллары ҳәм буйымларыныӊ тийкарғы қәсийетлери 
Тығызлық.
Бул бойынша табийий таслар жеӊил ҳәм аўыр түрлерге бӛлинеди. Жеӊил 
тасларға тығызлығы 1,8 г

см
3
тан киши болған вулкан туфи, туф, пемза, чиғаноқли ҳәктас 
сыяқлылар киреди. Жеӊил таслар ыссылық изоляциясы қәсийети жоқары болған ушын 
дийўал ушын даналы тас ҳәм блоклар таярлаўда ислетиледи. 
Аўыр тасларға тығызлығы 1,8 г

см
3
тан жоқары болған гранит, сиенит, габбро, базалт 
сыяқлы таслар киреди. Аўыр таслар имарат ҳәм иншаатлардыӊ суў ҳәм ығаллылық тийиўи 
мүмкин болған бӛлимлеринде, пол, дийўалларды безеўде, жол қурылысында ислетиледи. 
Беккемлик.
Қысылыўдағы беккемлик шегарасына қарай табийий тас материаллары 
тӛмендеги маркаларға бӛлинеди (МПа): 0,4; 0,7; 1,5; 2,5; 3,5; 7,5; 10; 12,5; 15; 20; 30; 40; 50; 
60; 80; 100. 
Суўыққа шыдамлылық
. Стандарт усылда музлатыў ҳәм еритиў цикллары бойынша 
табийий тас материаллары тӛмендеги маркаларда болады: 10; 15; 35; 100; 150; 200; 300 ҳәм 
500. Тығыз таслар суўыққа шыдамлы болады. Порфир тәризли дүзилистеги таслар суўық 
тәсиринде жарылып кетеди. 
Тазадан қазып алынған ҳәктас, доломит, туфлар, қумтасларда табийий ығаллылық 
болғаны ушын суўыққа болып, олар кептирилгеннен кейин жетерли дәрежеде суўыққа 
шыдамлы материал болады. 
Суўға шыдамлылық.
Суўға шыдамлылық таслардыӊ суўда жумсарыў коэффиценти-
0,6; 0,8 ҳәм 1,0 менен белгиленеди. Барқулла суў тәсиринде болатуғын орынларда 

---

26 
(фундамент, жол қурылысы) бул коэффициент 0,8 ден кем болмаслығы, сыртқы дийўал 
ушын болса 0,6 дан кем болмаслығы керек. 
Желиниў ҳәм ысқыланыўға шыдамлылық
. Таслардыӊ бул қәсийети олардыӊ 
тығызлығы, беккемлиги ҳәм дүзилисине байланыслы болады. Таслар жол қапламалары, 
имаратлар поллары, лесницаларда ислетилгенде олардыӊ бул қәсийетлери үлкен әҳмийетке 
ийе. 
Майда кристалл дүзилиске ийе болған таслар шлифленгенде сирпанчиқ болғаны ушын 
лесница, полларда ислетилмегени мақул болады.