Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Метаморфик таў жыныслары. 
Метаморфик таў жынысларынан қурылыста кӛп 
ислетилетуғыны гнейслер, гилли сланецлер, мраморлар ҳәм кварцитлер. 
Гнейслер сланец тәризли (қатламлы) дүзилиске ийе болып, гранитлердиӊ 
метаморфизмге ушыраўынан пайда болған. Гнейслер қурамына кварц, биотит, роговая 
обманка, дала шпатлары сыяқлы минераллар киреди. Олар гранит сыяқлы жоқары 
беккемликке ийе, бирақ музлағанда қатламланып бузылады. Гнейслер фундаментлер, жол 
қапламаларын тиклеўде ислетиледи. 

---

24 
Кристаллы сланецлер майда даналы дүзилиске ийе болып, кварц, биотит ҳәм мускавит 
минералларынан ибарат болады. Сланецлердиӊ гилли, кремнийли, слюдалы ҳәм басқа 
түрлери бар болып, тӛбе ушын плиталар таярлаўда ислетиледи. Сланец 2-8 мм қалыӊлықта 
аӊсат ғана қатламланыўы мүмкин. Оныӊ тығызлығы 2,7-2,8 г

см
3
, геўеклиги 0,3-3%, 
қысылыўдағы беккемлиги 50-240 МПа болады. Сланецден пол, зинапоя қапламалары 
бӛлимлерин таярлаў мүмкин. 
Кварцитлер қум таслардыӊ қайта кристалланыўынан пайда болған майда даналы таў 
жыныслары есапланады. Кварцит 95-99% кварцдан (SiO
2
) ибарат болып, қысылыўдағы 
беккемлиги 100-455 МПа, отқа шыдамлылығы 1710-1770
0
С. 
Қурылыста кварцитлер дийўал таслары, брусчатка, жол ҳәм кӛпир қапламаларында, 
кислотаға шыдамлы материал сыпатында ислетиледи. 
Мрамор-
майда, орташа ҳәм ири даналы тығыз таў жынысы болып, ҳәктас ҳәм 
доломитлердиӊ жоқары басым ҳәм температура тәсиринде метаморфизмге ушыраўынан 
пайда болған. Таза мрамор ақ реӊде, минераллар араласса жасыл, қызыл, күл реӊ, қара ҳәм 
қарамтыр болыўы мүмкин. Араласқан минераллардыӊ бир текис тарқалмағанлығы мрамор 
текстурасы түрли гүлли болыўына себепши болады. 
Мрамор тығызлығы 2,8 г

см
3
, суў сиӊдириўшеӊлиги 0,7 % ке шекем, қысылыўдағы 
беккемлиги болса 100-300 МПа, қаттылығы 3-4. Мрамор аӊсат қайта исленеди. Мрамор 
қурылыста ишки ҳәм сыртқы дийўалларды безеўде, лесница, терезе токчалари, 
шығындылары болса кошинкор бетон буйымлар, қурамалы безеў араласпаларын таярлаўда 
ислетиледи. Мрамор имарат ҳәм иншаатлардыӊ сыртқы безеўи ушын ислетилгенде ўақыт 
даўамында ҳаўадағы ығаллылық ҳәм түрли газлер тәсиринде жылтырақлығын жоғалтып 
барады. 
Мрамор Ӛзбекстанныӊ Нурота, Қурама, Чотқал таўларында кӛплеп ушырасады. 
Солардан еӊ белгилиси Нурота мрамор кәнлери есапланады. Ташкент қаласындағы Наўайы 
атындағы театр, Халықлар дослығы сарайы имаратлары жергиликли мрамор таслар менен 
безетилген.