Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Суўлы бояў қурамлар ушын байланыстырыўшылар
минерал, ҳайўан ҳәм 
ӛсимликлерден алынатуғын желимлер тийкарында болады. Минерал байланыстырыўшылар 
сыпатында портландцемент, ҳәк, суйық шийша ҳәм басқалар ислетиледи. Әдетде ақ ҳәм 
реӊли цементлер ислетиледи. Ҳәк ҳәм силикат бояўлар менен имаратлардың фасады ҳәм 
ишки тәрепи боялады. 
Желимлер.
Ҳайўанат дүньясы шығындылары ҳәм ӛсимликлерден таярланатуғын 
жасалма ҳәм синтетикалық желимлер суўлы бояў қурамлар алыўда ислетиледи. 
Ҳайўан желими сүйек ҳәм мездра (гӛшперде) желимине бӛлинеди. Желим плитка, 
данашалар ҳәм
 
порошок ҳалда ислеп шығарылады. Желим ығал тартып бузылмаслығы ушын 
қурғақ орында сақланады. 
Казеин желими
- казеин, сӛндирилген ҳәк ҳәм минерал дузлар араласпасынан ибарат 
болып, суў менен массаға қарай 1:2 қатнасда араластырылғанда бир жыныслы еритпе пайда 
болады. Казеин желими грунтлаў ҳәм шпаклевка қурамлары таярлаў ушын ислетиледи. 
Ӛсимлик желими крахмал, декстрин, ун ҳәм ӛсимлик тамырлары кептирилген 
бӛлимлери қайнаған суўда араласпа ҳалда таярланады. Желим бояў, грунт, шпаклѐвка 
қурамлары алыўда, гүлқағазларды желимлеўде ислетиледи. 
Синтетикалық желим натрийли карбоксилметилцеллюлоза (КМЦ) ҳәм метилцеллюлоза 
смолалардың суўдағы араласпасынан қуралған. Олар желимли ҳәм минерал бояўлар 
таярлаўда, гүл қағазларды желимлеўде ислетиледи. 
Поливинилацетат эмулсиялары поливинилацетат полимериниң суўдағы ямаса суў-
спиртдеги суйылтырылған желимлери болып, олар тийкарында мастика ҳәм шпаклевка 
қурамлары таярланады. 
Майлы эмулсиялар олифден, ҳәк сүтинен ҳәм ҳайўан желими еритпеси ҳәм басқалар 
тийкарында арнаўлы аппаратларда алынады. Эмулсия тиккелей ислетилиўден алдын 
таярланыўы мақсетке муўапық. 
29.3.2 Пигментлер ҳәм толтырғышлар 
Пигментлер бояў қурамларына реӊ бериў, физика-механикалық қәсийетлерин 
жақсылаў, атмосфера ҳәм коррозия орталығына шыдамлылығын асырыў мақсетинде 
қосылады. Пигментлер суўда, майда ҳәм басқа еритиўшилерде еримейтуғын қурғақ порошок 
ҳалдағы дисперс системалар есапланады. Олар бояў қурамларға реӊ бериўден тысқары
 
порошок толтырғыш ўазыйпасын да ӛтейди. 
Пигментлер келип шығыўына қарай минерал ҳәм органикалық, алыныўына қарай 
тәбийий ҳәм жасалма классларға бӛлинеди (12.2-кесте). 
Тәбийий минерал пигментлер тәбийий таў жынысларын, дузларды
 
порошок ҳалатқа 
шекем майдалап, елеп алынады. 
Жасалма минерал пигментлер минерал шийки затқа термикалық ислеў берип 
таярланады (күйдирилген охра, умбра) ямаса металл оксидлери тийкарында алынады 
(цинкли белила, титанлы белила ҳәм басқ). 
Белила, яғный ақ пигментлер таярлаў жасалма пигментлер ишинде камѐби есапланады.