Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Қадағалаў сораўлары 
1. Материалдыӊ тығызлығы ҳәм орташа тығызлығы не? 
2. Суў сиӊдириўшеӊлик, суў ӛткизиўшеӊлик не? 
3. Суўыққа шыдамлылық ҳәм геўеклик арасындағы байланыс қандай? 
4. Ыссылық ӛткизиўшеӊлик ҳәм ыссылық сыйымы не? 
5. Материал беккемлиги не ҳәм ол қандай факторларға байланыслы? 
6. Эластиклик, пластиклик ҳәм мортлық не? 
7. Қаттылықты анықлаў усылларын келтириӊ. 
8. Материал қәсийетлериниӊ оныӊ микро ҳәм макроструктурасына байланыслылығын 
айтып бериӊ. 
3-МОДУЛ. ТӘБИЙИЙ ТАС МАТЕРИАЛЛАРЫНЫҢ ТИЙКАРҒЫ 
ҚӘСИЙЕТЛЕРИ 
3-тема. Тәбийий тас материаллары 
Таяныш сӛзлер:
мономинерал, полиминерал, магма, кварц, дала шпаты, гранит, 
глинозем, ҳәктас, гипс тасы, ангидрит, мрамор, тығызлық, беккемлик, текстура, суўға 
шыдамлылық. 
Жоба: 
3.1 Улыўма мағлыўматлар 
3.2 Таў жыныслары ҳәм жыныс пайда етиўши минераллар 
3.3 Табийий тас материаллары ҳәм буйымларын ислеп шығарыў 
3.4 Табийий тас материаллары ҳәм буйымларыныӊ тийкарғы қәсийетлери 
3.5 Табийий тас материаллары ҳәм буйымларыныӊ түрлери 
3.6 Табийий тас материалларын жемирилиўден сақлаў усыллары 
 
3.1 Улыўма мағлыўматлар 
Таў жынысы белгили қурамға ҳәм дүзилиске ийе болып, геологиялық процесслер 
нәтийжесинде жер қатламында пайда болған. Минераллар (маъданлар) физикалық ҳәм 
химиялық бир жыныслы табийий дене болып, жер қатламында жүз берген физика-химиялық 
процесслер нәтийжесинде пайда болған. 
Тәбиятда минераллар түри 2000 нан артық болсада, таў жыныслары 50 ге жақын 
минераллардан қуралған. 
Таў жыныслары мономинераллы ҳәм полиминераллы болыўы мүмкин. 
Табийий тас материаллары қурылыста механикалық қайта исленген ҳалда ҳәм шийки 
зат сыпатында ислетилиўи мүмкин. Цемент ислеп шығарыўда ҳәктас, бетон таярлаўда болса 
қум ҳәм майдаланған тас миллионлап куб метр ислетиледи. Мрамор, гранит, ҳәктас 
сыяқлылар кесилип, текисленип безеў материалы сыпатында қолланылады. 
Табийий тас материаллары запаслары ислетилгенде экологиялық орталықты асыраў 
нызам қағыйдаларына әлбетте әмел етиў зәрүр. Бунда шығынды кем пайда болатуғын 
технологияларды таӊлаў мақсетке муўапық болады.