Ózbekistan respublikasi awil xojaliği ministrligi b. Yo. Toxtaev, E. T. Ахmеdоv, V. T. Qaysarov DÁrilik ósimlikler introdukciyasi

Maqsetli introdúktsiya. Insanlar tárepinen maqsetli alıp kelingen ósimlikler hám tiri organizmler jańa orinǵa eki qıylı usılda iykemlese aladı. Birinshi halda, ósimlik yamasa haywanlar arnawlı túrde tábiyatqa qoyıp jiberiledi. Kóbinese ósimlik yamasa haywan jańa orında iykemleseme yamasa joq, boljaw qıyın. Ayırım jaǵdaylarda bolsa birinshi ret olardı jańa orında ósiriw hám kóbeytiw múmkinligi shama etilip qayta izertlewler hám urınıslar ámelge asıriladı. Ekinshi halda, jabayı tábiyatda tarqalıw insan shıdamlılıǵına qarsı júz bergen: haywanlar erkinlikke qashıp hám ósimlikler baǵlar, úy uchastkaları hám awıl xojalıǵı jerlerinen sırtda ósiwdi basladı. Pıshıqlar, shoshqalar hám eshkiler adamlarǵa atawlarǵa kóbinese úy yamasa awıl xojalıǵı haywanları retinde kiritilgen, keyinirek olar jabayı bolıp, jergilikli, endemik túrler ushın

qáwip tuwdıradı. Jabayı shoshqalar, pıshıqlar hám eshkiler iskerligi nátiyjesinde kóplegen endemik haywanlar hám ósimlik túrleri joq bolıp ketti.Maqsetli introdúktsiyanin’ mánisi jergilikli biotsenozlardan alınatuǵın ekonomikalıq nátiyjelililikti asiriwdan ibarat. Ullı geografiyalıq jańa ashılıwlar dáwirinde Evropalıqlar ózleri menen materiallıq ósimliklerdi hám sharwa malların ózleriniń mámleketlerine alıp kelgenler. Mısalı, karp (Cyprinus penencarpio) Amerika kontinentine kirip, keyinshelik násilshilik maqsetinde jabayı tábiyatda tarqaldı. Ampullyariya (Ampullariidae), belokǵa bay ónim retinde Qublası -Arqa Aziyaǵa alıp kelingen hám ondan Gavay atawlarına jetip barǵan hám ol jerde pútkil azıq-awqat sanaatına tiykar salǵan [5].

Ósimlikler arasında maqsetli kiritilgen túrlerdiń kópligi,ásirese, dekorativ ósimlik túrleri bar. Mısalı, Evropa za’ra’ńi (Acer platanoides) qıyaban hám baǵlarda jasıl maydan formasında Amerika kontinentinen kelgen hám ótkir japiraqli za’ra’ń (Acer negundo), kerisinshe, Evropada, sol qatarda Rossiyada da keń tarqalǵan. Usınıń menen birge, shumtoljapiraqliza’ra’ńleri(Acer negundo) jergilikli túrlerge qáwip salatuǵın agressor,basqınshı, invaziv tur retinde belgili [9]. Evropadaǵı shumtoljapiraqli za’ra’ń da agressiv otaq túrine kiredi [10].

Ótkir japiraqli za’ra’n’ introdukciya sharayatindag’i agressor spatinda rawajlanbaqta

Avstraliyada qubla yarım sharga tán bolmaǵan Arqa Amerika qaraǵayınıń (Pinus radiata) tereginin’ tarqalıwina sebepshi boldı.

Quyash vasilyogi-Vasilyok solnechniy (Centaurea solstitialis), suw ushın basqa ósimlikler menen básekilesiwge múmkinshilik beretuǵın uzın tamiri menen Qoshma Shtatlardaǵı Yosemit milliy baǵınıń tábiyiy ekosistemasina taqdid salmaqta.