Ózbekistan respublikasi awil xojaliği ministrligi b. Yo. Toxtaev, E. T. Ахmеdоv, V. T. Qaysarov DÁrilik ósimlikler introdukciyasi

Introducion túrler degende biologiyada jergilikli bolmaǵan, málim bir aymaq ushın ádetiy bolmaǵan, adam iskerligi nátiyjesinde kózaba yamasa kútilmegende jańa jayǵa alıp kelingen ósimlik yamasa haywan túrleri tusiniledi.
Jańa orında (jańa ekologiyalıq jaǵdayǵa iykemlesiw) kiritilgen ósimlik túrin ózlestiriw procesi ıqlımlastırıw dep ataladı.
Kóbinese, kiritilgen túrler regionnıń ámeldegi ekosistemasin sezilerli dárejede ózgertiwi hám jergilikli flora hám faunanin’ ayırım túrlerin sezilerli dárejede azayıwına yamasa hátte jog’alıwına alıp keliwi múmkin. Bul introduktsiya kóbinese biologiyalıq pataslanıw dep atalıwı da múmkin.
Introdukcion tur atamisi (termini) bir qatar sebeplerge kóre, kóbinese bir-birine jaqın mánisti ańlatadı, biraq jaǵday da kelip shıǵıw sebeplerine kóre hár-qıylı túsiniklerdi ańlatadı. Mısalı, mánis tárepinen uqsas yamasa jaqın bolǵan basqa atamalar: ıqlımlastırılgan, adventiv, ózge jurt ósimligi, ekzotik, invaziv, naturalizatsiya etilgen, jergilikli bolmaǵan, jabayı, ksenobiotik túrler hám basqalar. Biraq, bul geypara túsinikler arasındaǵı málim bir ayırmashılıqlar bar bolıp tabıladı.
Kóbinese " introduktsiya etilgen" túsinigi " biygana" sóziniń sinonimi retinde isletiledi hám usı mánisten alıp qaraǵanda, joqarıdaǵı keltirigan maǵlıwmatlarǵa kóre, kóplegen baǵ hám awıl xojalıǵı eginleri, mısalı, kartoshka, mákke hám basqa ósimliklerge tiyisli bolıp, dúnya kóleminde óndiriske engizilgen hám keń tarqalǵan [3]. Sonday eken, daslep ósimlikler introduktsiya etiledi hám keyishelik olardı egin maydanları jaratiladi. Biraq, bunday ósimlikler ushın kóbinese "ma’deniylestirilgen" termini isletiledi.
Kóbinese ósimliklerdiń (sonday-aq haywanlarda da ) ayırım tábiyat kórinisili túrleri, olardıń kútilmegende tábiyatqa tarqalıwı nátiyjesinde ǵárezsiz túrde jańa jasaw orinlarında tarqalıp, jergilikli túrler ushın qáwipli bolǵan biygana (invaziv) túrge (mısalı, klimatis, maymunjon hám t.b) aylanıwı múmkin.
Invaziv (angl. invasive) sózinde- bul ámeldegi bolǵan ekosistemag’a ziyan jetkizetuǵın, yaǵnıy zıyankeslerge aylanıp, jańa orında jańa aymaqlardı iyelep alǵan (agressor) ósimliklerdiń túrleri tu’siniledi. Bul termin haqıyqıy hám potentsial qáwiplerdi názerde tutadı.