Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw

II. Bap Qozg’alis ha’reketlerin u’yretiw
2.2 Qozg’alis ha’reketlerine u’yretiw
Qozg'alis hәreketlerin uyretiw. Dene tәrbiyada uyretiw basqa pәnlerge qarag'anda ayrım өzgesheliklerge iye. Dene tәrbiyada biz oqio'shilarg'a qozg'alis hәreketlerin үyretemiz. Dene tәrbiya jumisinda eң basli nәrse, bul oqio'shilardiң hәreket iskerligi. Usi arqali adamniң dene hәm psixologiyaliq funktsiyaları jetilistiriledi.
Dene tәrbiyada үyretio'-bul hәr qiyli qozg'alis hәreketlerdi hәm arnao'li bilimdi iyelep alio' demek oqio'shilarda dene tәrbiya boyinsha bilimdi komplekstirio'.
Qozg'alis hәreketlerine yamasa dene shinig'io'ina үyretio'-bul jeke pedagogikalıq o'aziypa. Shinig'io'larg'a үyretio' nәtiyjesinde hәreket kөnligio'i qәliplestiredi. Sanıң menen birge shinig'io'g'a baylanisli hәreket sapalari rao'ajlanadi Misalı : kүsh, shidamliliq hәm t. b. Bular bir-birine baylanisli shókkishn menen oniң metodlarinda hәm ilajlarinda өzgeshelikler bar. Sanlıqtan pedagogikalıq jumis o'aqtinda үyretio'ge yamasa hәreket sapasin rao'ajlandirio'g'a arnao'li dıqqat qoyiladi.
Uyretiw w'aqtinda bilim hәm tәrbiya jumislari menen bir Katarda den sao'liqti bekkemleo' o'aziypasida iske asiriladi.
Shinig'io'larg'a үyretio' o'aqtinda bilim berio' jumisida birge alip bariladi. үyretiletug'in oqio' materiallarıniң tiykarin oqio'shilardiң qozg'alis hәreketleri quraydi. Alardiң oqio' iskerligi deneden kөp kүsh jumsao'di talap etedi. Әpio'ayi jag'dayda joqlıq dene mүmkinshiliginiң bir bөlimin paydalanadi. Al, үyretio' yamasa shinig'io' o'aqtinda adamg'a joqari talap qoyilsa, deneniң bar mүmkinshiligi jumsaladi. Bul әlbette jag'dayg'a hәm shinig'io'diң quramallig'ina baylanisli.
Үyretio'diң jәne bir өzgeshelikleriniң biri-bul hәreket kөnligio'in qәliplestirio'.
Qәliplesken hәreket kөnligio' sisteması oqio'shiniң tayarlang'anlig'in anıqlaydı. Oqio'shilarda hәreket kөnligio'iniң qәliplesio'i, hәreket sapasiniң rao'ajlanio'i menen tig'iz baylanisli baladı. Misalı : araliqqa juo'irio'di үyretio' o'aqtinda tezlik rao'ajlanadi. Sanıң menen birge kүshtiң hәm shidamliliqtiң rao'ajlanio'ina tәsirin tiygizedi. үyretio'diң nәtiyjesi iyelegen bilimi hәm deneniң rao'ajlanio'iniң mug'dari menen anıqlanadı.
Dene tәrbiyada bilim berio' tәrbiyaliq o'aziypәni iske asirio' menen tig'iz baylanisli. Shinig'io' үyretio' o'aqtinda oqio'shilarg'a tәrbiyaliq tәsir jasao' pedagogikalıq jumisti sapali shөlkemlestirio'ge baylanisli. Arnao'li shөlkemlestirilgen shinig'io' jumislari hәm adamniң psixologiyasina tәsir etio'shi ilajdiң biri bolip esaplanadi.
Dene tәrbiya mug'allimi basqa pәn mug'allimleri siyaqli oqio'shilardi hәr tәrepleme tәrbiyalao'g'a dıqqat qoyio'i kerek. Dene tәrbiya sabag'i o'aqtinda hәr qiyli tәrbiyaliq jumisti iske asirio' mүmkin.
-oqio'shilarda үzliksiz dene shinig'io'i menen shuǵillanio' әdetti tәrbiyalao'. Bul hәr kүni өzinshe shinig'io' islep denesin jetilistirio'ge mүmkinshilik beredi.
-erlikti hәm miynet qıyınshilig'in jeңio'ge tәrbiyalao'. Hәr qiyli shinig'io'lardi orinlao' arqali joqlıq hәr tәrepleme rao'ajlanadi, miynet qıyınshiliqlarin jeңil sheshetug'in baladı, oniң hәr qiyli jumis iskerligi artadi.
-gigienalıq kөnligio'di hәm әdetti tәrbiyalao'. Dene shinig'io'lariniң paydalilig'i kөpshilik jag'dayda gigienalıq dereklerdi duris o'aqtinda paydalanio'g'a baylanisli. Dene tәrbiyani үyretio', deneni shiniqtirio', jumis tәrtibiniң duris iretlesio'in, o'aqtinda dem alio', ao'qatlanio' hәm shinig'io'lardiң gigienasin duris saqlao'di talap etedi.
-oqio'shilardiң shinig'io'lardi өzinshe orinlao' ebeteyin tәrbiyalao'
Bul oqio'shilardiң dene shinig'io'larina sapali qatnasin hәm oqio'shilardiң shөlkemlestirio'shilik ebeteyin tәrbiyalaydi.
Dene shinig'io'larina үyretio' sabaqlarinda barliq tәrbiyaliq o'aziypәni sheshio', oni duris jobalastirio'g'a hәm og'an sәykes hәr qiyli ilajlardi, metodlardi paydalanio'g'a baylanisli.
Qozg'alis hәreketlerine үyretio' o'aqtinda den sao'liqti bekkemleo' o'aziypasin iske asirio' ushin dene tәrbiyaniң barliq ilajlari paydalaniladi. Dene tәrbiyada үyretio' jumisiniң өzi oqio'shilardiң denesine, psixologiyaliq funktsiyalarina hәr tәrepleme tәsir jasao' jumislari menen birge baylanisli alip bariladi.
Ulio'ma oqio'shilar menen үyretio' jumisi meditsinaliq tekserio'diң juo'mag'ina tiykarlanip retlestirilip iske asiriladi. Misalı : tekserio' juo'mag'inda oqio'shilar tiykarg'i tayarliq hәm arnao'li taparlarg'a bөlinedi. Bulardiң hәr qaysısı ushin shinig'io'lar taңlap alinadi. Oqio' materialları taparlardiң jas ayırmashilig'ina hәm dene tayarlig'iniң mүmkinshiligine sәykes berilio'i tiyis.
Uyretiw'din’ nәtiyjeligi kөbinese sırtqı dereklerdi duris shөlkemlestirio'ge tikkeley baylanisli (Misalı : sabaq өtetug'in orinniң tayınlig'i, sport үskeneleriniң sәykesligi hәm t. b.) Joqarida kөrsetilip өtken үyretio'diң өzgeshelikleri oqitio'shidan pedagogikalıq bilimdi hәm oqio'shilardiң anatom-fiziologiyaliq өzgesheliklerin jaqsi bilio'di talap etedi.