Òzbekistan Respublikası Joqarı hàm Orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi

3.Orta paleolit dawiri o’zgeshelikleri.

Sanaat túri.Mousterian sanaatı 150 mıń jıl aldın payda bolǵan hám derlik tek Neardental adamına tiyisli bolǵan.Al bul texnikada jaratılǵan birinshi qurallar tabılǵan sayttan alınǵan. Bunday halda, qaldıqlar Frantsiyanıń La Moustier-de tabılǵan hám yadrodan qabıqlardı alıw menen ajralıp turardı.Tas menen islewdiń bul usılınan tısqarı, Orta paleolitda ásbaplar qurılısında taǵı bir zárúrli tabıs júzege keldi: insan tastan tısqarı basqa materiallardan, ásirese suyekten paydalanıwdı basladı.

Neardental adam. Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, Orta paleolit ​​davrida dominant hominin bolǵan Homo neardenthalensis. Onıń evolyutsion abzallıqlarınan biri bul jaqsı qurallardı soǵıw qábileti bolıp tabıladı, bul oǵan ań aydawshılarında jaqsı bólimlerdi alıw imkaniyatın beredi.Bir muncha waqıt dawamında qánigeler neandertal adam zamanagóy insannıń tikkeley ájdadi retinde. Biraq, búgingi kúnde bunday bolmaǵanlıǵı keń tarqalǵan. Tiykarınan neandertal jegjatı bolǵan Homo sapiens, bunıń menen planetanı shama menen 150 000 jıl dawamında bolıwısh ushın kelgen.Tabılǵan qaldıqlar neandertalchilarning kishi gruppalarǵa uyushganligini hám olardıń úńgirlerde jasaǵanlıǵın tastıyıqlaydı. Bunnan tısqarı, olar órttı basqarıw jáne onı óz qálewine kóre qosıw múmkinshiligine iye edi.

Hawa rayı .Tómen paleolitda bolǵanı sıyaqlı, bul dáwirde mızlıqlar turaqlı bolıp kelgen. Geologik tárepten ol joqarı pleystotsenga tuwrı keldi hám vürm-viskonsin mızlıqınıń ortalarına shekem dawam etdi.Bul ámeldegi hominidlarning jasaw sharayatları júdá salmaqli bolǵanına sebep boldı. Suwıq tiykarınan sol dáwirde birinshi adamlar qabıl etken turmıs tárizin shártli túrde belgilep berdi.

Homo sapiens. Bunnan tısqarı Jaqın adam, Orta pleystotsen dáwirinde Homo sapiens sapiens. Eń áyyemgi qaldıqlar Afrikada tabılǵan, ol erdan olar Evropa hám Aziyaǵa tarqalıp ketken.

Ásbaplar. Orta paleolit ​​davri ásbapsozlik salasında úlken jaqsılanishni kórsetti. Sol payıtqa deyin, birinshi adamlar jasaǵan ıdıslar júdá ápiwayı bolıp, onıń úlken kranial qábileti sebepli qábileti sebepli ózgergen Jaqın adam.

Musterian mádeniyatı. Orta paleolitdin’ xarakterli litik sanaatı Mousterian edi, ol texnikalıq rejim 3 dep da atalǵan. Bul texnikalıq usılda tayarlanǵan ásbaplardıń qaldıqları aldınǵı dáwir aqırında tabılǵan bolsa -da, ol orta paleolit ​​dawrinde ulıwma bolıp, eń joqarı dárejege kóterilgen edi.Bul dáwirde tayarlanǵan ıdıslar, tiykarınan, tastan jasalǵan. Jańalıq sonnan ibarat ediki, qolǵa kiritilgen qabırshaqlar ásbap retinde de isletilingen, bul bolsa ótkir qırlardı alıwǵa múmkinshilik bergen.Jańa naǵıs oyıwshılıq texnikası sol dáwir gominidlarini, ásirese ań qılıw ushın jáne de nátiyjeli qurallar menen támiyinledi. Sol maqsette eń kóp isletiletuǵın qurallar arasında nayza úshleri hám óz-ara pıshaqlar ajralıp turardı.

Ásbap úlgileri.Orta paleolit ​​dawrinde joqarıda aytıp ótilgen ań qurallarınan tısqarı basqa túrdegi qurallar da islep shıǵarılǵan. Eń tipik qırǵıshlar, qırǵıshlar, búrinlar yamasa úshmúyeshlik úshleri bolǵan.Taǵı bir zárúrli tabıs - bul aǵash yamasa suyek sıyqırshıların birpara kesiw ásbaplarına qosılıwı, bul júdá qolay hám nátiyjeli paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.

Jańa materiallar .Bul tariyxdan aldınǵı dáwirdiń atı Orta Paleolit ​​dawrinde eń kóp isletiletuǵın sheki onim tamaqtasınan kelip shıqqan bolsa -de, basqa buyımlar buyımlar tayarlawda isletiline baslandı.Suyek eń kóp isletilingen bolıp, onıń qásiyetleri qırǵıshlar yamasa iyneler sıyaqlı kóbirek qánigelesken ásbaplardı óndiriske múmkinshilik berdi.

Jámiyet.20 dan 30 ǵa shekem aǵzalardan shólkemlesken insan gruppalarınıń social shólkemi júdá jón edi. Olar qánigelesken jumıs ámeldegi bolmaǵan kishi shańaraqqa tiyisli klanlar edi. Aman qalıw ushın sheriklik zárúr edi hám islerdi hár bir kisi atqarar edi.

Gruppanıń hár bir aǵzası ań qılıwda yamasa mıywe hám túbirlerdi jıynawda qatnasıwı kerek edi. Tap sonday, olar ózlerin suwıqtan qorǵaw ushın terilarni tayarlawları kerek edi. Aqır-aqıbetde, ásbap islep shıǵarıw bul klanlarning tiykarǵı xızmetlerinen biri edi.

Kómiw dástúrleri. Antropologlar hám arxeologlarning pikirine kóre neandertalliklar kirgizgen jańalıqlardan biri kómiw dástúrleri bolıp, ol málim diniy pikirdi kórsetip berediUlıwma alǵanda, dástúrler marhumlarǵa qurbanlıqlar keltiriwden hám keyinirek qábirlerdi bezewden ibarat edi.