|
Avstriya taxtı ushın urıs. 1740- jılı Karl VI nıń óliminen soń Gabsburglar dinastiyasında erkek adam qalmadı. Bunı aldınnan esapqa alǵan Gabsburglar 1723-jılı pragmatik sankciya dep atalıwshı hújjet qabıl etti. Oǵan kóre taxt miyrasxorı jınısına qaramastan, dinastiyanıń jası úlken wákiline óter edi. Bul hújjet Gabsburglar mámleketi shegaralarınıń qol qatılmaslıǵı hám birinshi náwbette Avstriya, Chexiya, Vengriyadan ibarat aymaqtıń bólinbewin de járiyaladı. Biraq bul hújjetti qońsı mámleketler, ásirese Gabsburglardıń tiykarǵı qarsılasları bolǵan Prussiya hám Franciyanıń diplomatiyalıq tán alıwı awır keshti.
1740-jılı 23 jaslı Mariya Tereza taxtqa kelgende Avstriyaǵa qarsı Franciya, Ispaniya, Bavariya, Savoy hám Prussiyadan ibarat koaliciya shólkemlestirilip, olar Avstriya taxtına Bavariya kurfyurstın otırǵızıw hám imperiyanıń tiykarǵı jerlerin bólip alıw haqqında kelisip alǵan edi. Solay etip Evropada Avstriya taxtı ushın urıs baslandı. Avstriyanıń awqamlasları bolǵan Rossiya hám Ullı Britaniya derlik járdem kórsete almadı (Rossiya Shveciya menen urısıp atırǵan edi). Tek 40 mıń adamlıq vengerler armiyası ǵana Mariya Terezanı hám pútkil imperiyanı qutqarıp qaldı. 1748-jılǵı Axen pitimine kóre Mariya Tereza taxttı ózinde saqlap qaldı, Belgiyanı qaytarıp aldı, biraq Parma hám Italiyanıń basqa bir qatar aymaqların, eń awırı bolsa Sileziyanı Prussiyaǵa beriwge májbúr boldı.
“Aǵartıwshılıq absolyutizmi”. Mariya Tereza reformaları. Mariya Tereza (1740-1780) hám Iosif II (1780-1790) húkimranlıq jılları Avstriya tariyxında «Aǵartıwshılıq absolyutizmi” dep ataladı. Bul dáwirde bir qatar reformalar ótkizilip, olardan tiykarǵı maqset absolyut monarxiyanı rawajlanıp baratırǵan bazar qatnasıqları máplerine iykemlestiriw hám jańa sociallıq qatnasıqlarǵa keń jol ashıw, aqsúyeklerdiń jetekshilik rolin saqlap qalıw edi. Reformalardı ótkiziwde francuz aǵartıwshıları, ásirese Vol`terdiń idealıq miyrasınan únemli paydalanıldı.
Ótkerilgen áskeriy reformalar nátiyjesinde oraylastırılǵan rekrut jolı menen toltırılıp barıwshı turaqlı armiya tarawındaǵı eski feodal jeńilliklerdi biykar etiw hám ulıwma salıq huqıqın qáliplesip kiyatırǵan bazar qatnasıqlarına iykemlestiriwden ibarat boldı. Aqsúyek hám ruwxaniylerdiń salıq tarawındaǵı jeńillikler biykar etildi, jańa miyrastan alınatuǵın hám jan bası salıǵı járiya etildi. Miyrastan alınatuǵın salıqtan túsken qarjı mektepler qurılısına sarıplanatuǵın boldı.
Kapitalistlik qatnasıqlardıń rawajlanıwında 1775-jılı ishki bajıxana shegaralarınıń, hár qıylı bajılardıń biykar etiliwi úlken ahmiyetke iye boldı. Jańa nızamǵa kóre mámleketke kiritiletuǵın shiyki zatqa júdá tómen, bezeniw, zergerlik hám qımbat bahalı buyımlarǵa bolsa joqarı bajı tólewi ornatıldı. Araq hám vinonıń qımbat bahalı ónimler qatarlarına kiritiliwi Mariya Terezanıń xalıq arasındaǵı abıroyına ziyan jetkizdi. Áskeriy hám finans reformalarınıń ámelge asırılıwı mámleket apparatında da ózgerisler bolıwına, byurokratiyalıq oraylasıwdıń kúsheyiwine, esap hám qadaǵalawdıń kúsheyiwine alıp keldi. Mariya Tereza dáwirinde Avstriyada birinshi márte jerdiń tolıq dizimge alınıwı ótkerilip, bul xalıq sanı haqqında anıq maǵlıwmatqa iye bolıw imkanın berdi. Oǵan kóre Gabsburglar imperiyasında 25 million adam, sonnan 13 millionı Avstriya hám Chexiyada jasar edi.
Awıl xojalıǵında ótkerilgen reformalar nátiyjesinde awılda da kapitalistlik qatnasıqlar qáliplese basladı. Ásirese, jerdiń tovar sıpatinda satılıwına ruxsat beretuǵın pármannıń járiyalanıwı bul processti tezlestirdi. Mariya Tereza dáwirinde bilimlendiriw tarawında da ahmiyetli ózgerisler júz berdi. Onıń reformaları nátiyjesinde Avstriya Evropada birinshilerden bolıp mámleket subsidiyası esabına mektepler sistemasın qurıwǵa kiristi, sawda hám sanaat ushın qániygeler tayarlaytuǵın arnawlı texnikalıq bilim orınları payda boldı. Medicina tarawında úlken jetiskenliklerge erisildi. Bul dáwirde Avstriya dún`ya mádeniyatına tek iri alımlar menen ǵana emes, Vol`fgang Amadey Mocart hám Yozef Gaydn siyaqlı ullı kompozitorları menen de úles qostı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
