‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4-§. Fuqarolik huquqining predmeti
sifatida tashkiliy munosabatlar
Hozirgi kunda fuqarolik — huquqining predmeti sifatida o ‘zini 
nam oyon etadigan tashkiliy m unosabatlarning huquqiy tabiatini 
tushuntirishga harakat qiladigan turli xil fikr va mulohazalar ko‘plab 
uchraydi. 1940-yildayoq М.М. Agarkov o‘zining sovet fuqarolik huqu- 
qining predmeti va tizimi to ‘g‘risidagi tadqiqotida m a’muriy buyruq- 
bozlik davridagi m a’muriy huquq fani tashkiliy munosabatlarni tartibga 
solishini ko‘rsatib o‘tadi va ular sovet davlatining tashkiljy munosabatlar 
faoliyatidan kelib chiqadi deydi,1 shuningdek, ular muayyan faolivatni 
boshqarish usuli hisoblanmaydigan ijtimoiy munosabatlaming mustaqil 
doirasidan iborat bo‘ladi, deb ko‘rsatiladi. 0 ‘z navbatida, S.N. Bratus 
fuqarolik huquqining predmeti haqidagi umumiy ta ’limotlar doirasida
1 
Qarang:
Агарков М.М. Предмет и система советского гражданского 
права// Советское государство и право. 1940. № 8—9. С. 54.

---

huquqiy boshqaruv sohasiga kiruvchi mulkiy munosabatlar tushunchasi 
muammosini ko‘rib chiqadi va huquqning mazkur sohasi doirasida 
tashkiliy m unosabatlarning mustaqilligi haqidagi masalani o ‘rtaga 
tashlaydi. Bu bilan S.N. Bratus mulkiy m unosabatlarni tashkiliy 
munosabatiardan aniq ajratib qo‘yadi'.
S.N. Bratusning flkricha, asosiy masala fuqarolik-huquqiy va 
m a’muriy-huquqiy normalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni mulkiy m unosa- 
batlar bilan birlashtirishda emas, balki ularni to ‘g‘ri baholashdadir. 
S.S. Alekseyev ko‘rib chiqilayotgan m asalani boshqacha nuqtayi 
nazardan hal etadi. Mulkiy munosabatlarni ajratib ko‘rsatish obyektning 
belgisi bo‘yicha amalga oshiriladi, tashkiliy munosabatlar esa, m azm un 
va mohiyatiga k o ‘ra ajratiladi, deb k o ‘rsatadi. M uallif «m oddiy 
n e ’matlar obyekti hisoblangan tashkiliy munosabatlarning bu guruhini 
mulkiy munosabatlar deb atalishi lozim va bu fuqarolik huquqi sohasiga 
kiradi», degan xulosaga keladi2.
Fuqarolik huquqining predmetida yuridik tenglik prinsipi fuqarolik 
huquqi munosabatlari ishtirokchilarining huquqiy holatini e’tiro f etadi. 
Ular bir-biriga nisbatan m a’muriy, qaramlik munosabatida bo‘lmasdan, 
balki o ‘zaro teng huquqlilik aloqalarini o ‘rnatadilar, bir xil im koniyat 
yaratuvchi um um iy fuqarolik-huquqiy no rm alar asosida harak at 
qiiadilar.
Tashkiliy m u n osabatlarni fuqarolik huquqi fanining m ustaqil 
predm eti sifatida k o ‘rib chiqish asoschisi b o ‘lib haqli ravishda
О.А. Krasavchikov hisoblanadi.
О.А. Krasavchikov bu masalaga qirq yil aw al o‘z e’tiborini qaratgan 
edi. Muallif fuqarolik-huquqiy munosabatlarni to ‘rt guruhga ajratadi. 
Uning fikricha, fuqarolik huquqi predm etining tarkibiga quyidagi 
huquqiy m unosabatlar kiradi;
1) nazarda tutilganlik-mulkiy munosabat o ‘rnatish yoki rivojlan- 
tiruvchi (masalan, avtotransport korxonalarining maxsus bitim lari, 
navigatsiya bo‘yicha bitim lar va hokazolar) munosabatlar;
2) vakolat beruvchi, bir shaxsning boshqa shaxs nomidan muayyan 
xatti-harakatlarni amalga oshirishi uchun vakolatlovchi (m asalan, 
ishonchnomani berish va qaytarib olish) munosabatlar;
1