‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4. Korporativ munosabatlar. 
Bozor munosabatlari tizimida fuqa- 
rolik-huquqiy munosabatlarning yangi turi - korporativ huquqiy 
munosabatlar ham vujudga keldi. Unga subyektlarni yuridik shaxs 
belgilariga ega boMgan tashkiliy-huquqiy tuzilmalar, korporatsiyalarda 
a ’zoligi (ishtiroki) asosida vujudga keladigan huquqiy munosabatlar 
kiradi. Bunday huquqiy munosabatlar mazmunini korporativ huquq 
tashkil etadi. Korporativ huquqiy munosabatlarning vujudga kelish 
asoslari turlicha boMib, ular jumlasiga:
- ta’sis shartnomasida qatnashish;
- kooperativga a’zo boMib kirish;
- aksiyalarni sotib olish va boshqalar kiradi.
Korporativ huquq tufayli korporatsiya ishtirokchilari (xo‘jalik 
shirkatlari, jamiyatlari, kooperativlar va sh.k. a’zolari) korporatsiyani 
va uning mol-mulkini turli shakllarda boshqarishda qatnashadilar.

---

Korporativ huquqlarini amalga oshira borib korporatsiya qatnashchilari 
fuqarolik huquqining mustaqil subyekti — yuridik shaxs hisoblangan 
ushbu korporativ tuzilma erki-irodasining shakllanishiga ta ’sir etadi. 
Bunday vaziyat fuqarolik huquqiy tartibga solish uchun tipik hol 
emas, chunki umumiy qoidaga ko‘ra fuqarolik muomalasida subyektlar 
mustaqil va bir-biriga bog‘liq emas, shu sababli kontragentlar erki- 
irodasining shakllanishida bevosita qatnasha olmaydi.
Korporativ huquqlarni amalga oshirish bevosita yoxud bilvosita 
bunday huquq sohiblari mulkiy manfaatlarini qanoatlantirish maqsadini 
ko‘zda tutadi. Shu sababli ham korporativ huquqlarni mulkiy huquqlar 
jumlasiga mansub, deb hisoblash mumkin.
5. 
Imtiyozli (afzallik) huquqlari. 
Fuqarolik huquqiy munosabatlarida 
muayyan huquq subyektiga imtiyoz, afzallik beruvchi huquqlar maz- 
munini o‘z ichiga olgan alohida guruhdagi huquqiy munosabatlar 
mavjud. Masalan, ulushli mulkda umumiy ulushli mulkdagi ulush 
sotilganda sherik mulkdorlar imtiyozli sotib olish huquqiga ega (FKning 
224-moddasi). Yopiq aksiyadorlik jamiyati a’zosi ham o‘z aksiyalarini 
sotganda boshqa a’zolar sotib olishda imtiyozga ega. Garovga oluvchi 
garov predmeti sotilganda uning qiymati hisobidan o‘z talablarini 
qanoatlantirishda boshqa kreditorlarga nisbatan imtiyozga ega. Ushbu 
huquqlar o ‘ziga xos bo‘lib, fuqarolik huquqiy munosabatlari subyektlari 
teng huquqligi doirasidan tashqari chiqadi. Shu sababli ham imtiyozli 
huquqiy munosabat faqat qonunda belgilangan asoslar bo ‘yicha va 
maxsus doiradagi subyektlar uchungina vujudga keladi. Tmtiyozli 
huquqlar mustasno xarakteriga ega bo‘lib, faqat vakolatli subyektgina 
undan voz kecha oladi. Tmtiyozli huquqlarni buzuvchi har qanday 
yuridik harakatlar o ‘z-o‘zidan haqiqiy sanalmaydi.