‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Majburiyatning bajarilishini uchinchi shaxs zimmasiga yuklash
uchun quyidagi asoslar boiishi kerak:
1. 
Belgilangan qoidalarda nazarda tutilgan boiishi, jumladan, 
yukni bir necha transport korxonasi ishtirokida tashishda shartnoma 
faqat bir transport korxonasi (yukni jo ‘natish punkti) bilan tuzilsa

---

ham majburiyatni bajarishda (yukni tashishda) boshqa transport korxo- 
nalarining ishtiroki transport qonunlarida ko‘rsatilgan blishi kerak;
2. M a’muriy jihatdan bo‘ysunish holati bo‘lishi, masalan, qurilish 
tresti bilan o‘ziga bo‘ysungan qurilish boshqarmasiga majburiyatni 
bajarishni topshirishi kerak;
3. Majburiyatning bajarilishi uchinchi shaxs zimmasiga yuklanishi 
shartnoma bilan belgilangan bo‘lishi kerak. Jumladan, ta’minotchi 
tashkilot mahsulotni yetkazuvchidan olib, o ‘zi iste’molchilarga yubor- 
masdan, bu vazifani (majburiyatni bajarishni) o ‘zaro kelishuv bo‘yicha 
mahsulot yetkazib beruvchiga yuklashi ham mumkin.
Bunday hollarda FKning 241-moddasi, 2-bandida ko‘rsatilganidek, 
agar qonun, shartnoma yoki majburiyat mazmunidan majburiyatni 
qarzdoming shaxsan o ‘zi bajarishiga majburligi anglashilmasa, kreditor 
qarzdor uchun uchinchi shaxs tomonidan taklif qilingan ijroni qabul 
qilishi shart. Biroq majburiyat bajarilmaganligi uchun basharti qonun 
hujjatlari yoki shartnomada uchinchi shaxsning javobgar bo‘lishi 
nazarda tutilmagan bo‘lsa, shartnomadagi taraf javobgar bo‘ladi.
3-§. Majburiyatni bajarish predmeti
Moddiy narsalar (ashyolar, pullar), shuningdek, ijodiy mehnat 
natijalari (yaratilgan asarlar), umuman, nimaning barpo etilishi yoki 
topshirilishi to‘g‘risida majburiyat belgilansa, u bajarish predmeti bo‘- 
ladi. Faqat u fuqarolik muomalasidan chiqarilmagan ashyolar bo‘lishi 
kerak. Masalan, kreditorga majburiyat bo‘yicha muayyan bir ashyoni, 
jumladan, o‘ziga xos belgilari boigan narsani topshirish lozim.
Aytaylik, majburiyat predmeti jismiy alomatlari, jumladan, son, og‘irlik 
yoki oichov bilan belgilanadigan boisa — qarzdor tomonidan shu xildagi 
son, ogirlik yoki oichov bilan belgilanadigan ashyo topshirilishi kerak.
Pul majburiyatida u so‘mlar bilan chet el valutasidagi muayyan 
summadagi ekvivalent (teng) boigan summadagi yoki shartli pul 
birliklari (Evro, «maxsus qarz olish huquqlari» va hokazolar) bilan 
toianishi lozimligi nazarda tutilishi mumkin. Bunday hollarda, odatda, 
hisob-kitoblar to io v kunidagi rasmiy kurs bo‘yicha belgilanadi. Pul 
to ‘g ‘risidagi majburiyatlarni chet el valutasida ifodalash hamda 
toiashga faqat 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan hol- 
larda va tartibda y o i qyiladi.
Pul majburiyatlari byicha talablami qondirish navbati haqida 
to ‘xtalib shuni eslatish kerakki, toiov amalga oshirilayotganda mab-

---

lag‘lar yetarli bo‘lmasa (FKning 248-moddasi), sudlar shundan kelib 
chiqishlari lozimki, asosiy qarz summalaridan oldin toianishi lozim 
boigan foizlarni, pul majburiyatlari byicha toianishi lozim boigan 
pul mablagiaridan foydalanganlik uchun foizlar, shu jumladan, qarz, 
kredit, avans, oldindan haq toiash va hokazolardan foydalanganlik. 
uchun foizlar va boshqalami tushunishlari lozim, deb tavsiya beradi 
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy xjalik sudining qarori.
Muqobil va fakultativ majburiyatlar, qarzdor ikki yoki bir necha 
harakatlardan birini qilishga majbur boiishi (FKning 250-moddasi) 
muqobil majburiyat hisoblanadi. Jumladan, ikki fuqaro rtasidagi oldi- 
sotdi shartnomasi byicha sotuvchi oluvchiga o‘zida b o ig a n bir 
narxdagi ikki narsadan birini, masalan, yo televizor yoki xolodilnikni 
sotish tg‘risida kelishishlari mumkin. Bunda shartnoma predmeti 
ikki ashyo b o iib ko‘riladi. Bu ashyolardan birini tanlab olish bilan 
majburiyatni bajarish huquqi qonun, shartnoma yoki majburiyat 
mazmunidan boshqacha hol anglashilmasa qarzdorga beriladi.
Fakultativ majburiyat deb, asosan, qarzdor muayyan bir harakatni 
qilishga majbur boiib, shu bilan birga mazkur majburiyatda nazarda 
tutilgan harakat rniga boshqa bir harakatni qilish huquqini zida 
saqlab qolishga aytiladi. Jumladan, shartnomada televizorning sotilishi 
ko‘rsatiladi, ammo shu bilan birga sotuvchi televizor o ‘miga 
xolodilnikni sotish huquqini o‘ziga belgilab qo‘yadi.
Majburiyatlaming muqobil va fakultativ majburiyatlarga boiinib 
bajarilishining m aium huquqiy oqibatlari bor. Jumladan, muqobil maj- 
buriyatda ko‘rsatilgan ashyolardan biri tasodifan nobud boisa, o ‘miga 
ikkinchisi topshiriladi. Demak, bunday holda majburiyat bekor b o i- 
maydi. Ammo fakultativ majburiyatda krsatilgan asosiy narsa tasodi- 
fan, qarzdorning aybi bilan bogiiq boimagan holda nobud boisa, 
bunday majburiyat bajarish mumkin boimaganligi tufayli bekor boiadi.