‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3-§. Regress majburiyat
Regress fuqarolik huquqida qaytarish tushunchasini, masalan, birov 
uchun toiangan pulning qaytarish to ‘g‘risidagi talabni bildiradi. 
Qaytarma majburiyat sheriklik va qo‘shimcha majburiyatlarni bajarish-

---

dan kelib chiqadi. Sherik qarzdorlardan biri kreditorga nisbatan 
majburiyatni to ‘la hajmda bajarib, keyinchalik ular uchun toMangan 
summani, qilingan ish xarajatlarini qolgan qarzdorlardan qaytarma 
talab asosida qoplata oladi.
Qaytarma (regress) majburiyat, deb bir taraf ikkinchi taraf uchun 
uchinchi shaxs oldida bajargan majburiyatni qaytarish to‘g‘risida talab 
qila olish huquqiga aytiladi. Regress (qaytarma) talabda ham boshqa 
majburiyatlar singari ikki taraf ishtirok etadi. H. Rahmonqulovning 
fikricha kreditor regrediyent qarzdor regressat, deb nomlanadi. Ma- 
salan, qarz shartnomasiga asosan qarzdorlardan biri qarzni to‘la hajmda 
to‘lasa, qarz majburiyati bekor bo‘Iadi. Lekin boshqa qarzdorlar uchun 
qarzni to ‘lagan qarzdor ulardan tegishli summani undirish uchun 
qaytarma talab qila oladi. Agar majburiyatni to‘la hajmda bajargan 
qarzdor bu to ‘g‘rida boshqa sherik qarzdorlarini ogohlantirmasa, sherik 
qarzdorlar majburiyatni bajarmagan bo‘lsa, zarar ko‘rgan qarzdor 
qolgan qarzdorlarga nisbatan qaytarma da’vo qo‘zg‘ata olmaydi. U 
faqat kreditorga nisbatangina uning asossiz olganini kaytarishi to‘g‘risida 
da’vo qila oladi. Qaytarma talab uchinchi shaxsga nisbatan qilingan 
xarajatning umumiy miqdoridan oshmasligi kerak.
Qaytarma majburiyat xo‘jalik tashkilotlari o‘rtasidagi munosa- 
batlarda ko‘proq tarqalgan. Jumladan, mahsulot yetkazib beruvchi 
tashkilotdan sotib oluvchi tashkilotga mahsulot sifatsiz boMgani uchun 
jarima toMaganida — bunday sanksiyaga (jarima) tortilishi mahsulot 
tayyorlovchi tashkilotning shartnoma shartlarini buzganligi sababli 
vujudga kelganligi krsatilib, keyinchalik bu jarima summasining o‘ziga 
qaytarilishi tg‘risida mahsulot tayyorlovchi tashkilotga qaytarma da’vo 
qo‘zg‘ata oladi.
Binobarin, qaytarma da’vo tashkilotlar o‘rtasida har bir xo‘jalik 
yurituvchi subyektning o‘z majburiyatiga nisbatan javobgarligini oshiradi 
va u muayyan ahamiyatga ega boMadi.