‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Turkiston» gazetasidan)
108-mashq.
S o ‘zlarni daftaringizga k o‘chirib oling. Undoshlarning
yonma-yon kelish sabablarini tushuntirishga harakat qiling.
Arbob, atrof, ehtiyot, ilhom, imkoniyat, inshoot, qisman, muzday, 
muharrir, jiddiy, tasaw ur, tashqi, mudofaa, matbaa.
Litr, m etr, bank, tank, metall, kilovatt, kilogramm, test, trest, kiosk, 
budjet, rejissor, sekund, abonem ent, m enejm ent, ocherk, baxt, shkaf, 
student, studiya.
Inspeksiya, transport, institut.
Trassa, assimilatsiya, dissimilatsiya.
Ganj, daraxt, hunarmand, band, do'st, farzand, shikast, mard, rostgo'y, 
kaft, kift, karaxt.
109-mashq.
M atnni o ‘qing. S o ‘z boshi, o ‘rtasi va oxirida undoshlar
ishlatilgan so ‘zlam i toping. Ularga tavsif bering.
N O BEL VA U N IN G VASIYATI
Alfred N obel 1833-yili Shvetsiyaning Stokgolm shahrida iqtidorli 
kashfivotchi Em manuel Nobel oilasida tug‘ilgan. Bola 9 yoshga to ‘lganda 
N obellar oilasi Sankt-Peterburgga ko‘chib keladi. Ota o ‘g‘lini o ‘qitish 
uchun mablag‘ini ayamaydi. Irodasi kuchli, mehribon ona esa o ‘g‘liga har 
tom onlam a g‘am xo‘rlik ko‘rsatadi. Til o'rganishga ishtiyoqi baland, o ‘tkir 
zehn egasi bo‘lmish Alfred 17 yoshida Yevropa tillarining beshtasida 
bem alol so ‘zlasha olardi. U stozlaridan biri — Peterburg universiteti 
professori Nikolay Zininning bergan darslari Alfredning organik kimyo 
faniga bo‘lgan m uhabbatini yanada oshirdi. XIX asming 30-yillarida oila 
boshlig‘i Emmanuel Nobelning suv osti minasi kashfiyotiga Rusiyada katta 
qiziqish bildirildi. O 'sha paytda «Nobel va o ‘g‘illari» kompaniyasi gullab- 
yashnayotgan, rus armiyasida esa zamonaviy texnikaga ehtiyoj oshib bora- 
yotgan edi. Shu bois buyurtmalarning keti uzilmas edi. Qrim urushidan ke- 
yin hammasi chappasiga o‘zgardi: kompaniya bankrotlik yoqasiga kelib qoldi.
Kom paniya inqirozga uchragach, Alfredning ota-onasi Shvetsiyaga 
qaytib ketadi. Alfred esa akalari Lyudvig va Robert bilan Rusiyada qoladi. 
70-yillarning boshlarida aka-ukalar Ijevsk shahridagi qurol-aslaha zavodlari 
ustidan nazorat qilishar edi. Keyinchalik ular Bokuda «Aka-uka Nobel- 
larning neft ishlab chiqarish shirkatini» (1879) tuzadilar. Bu kompaniya 
mahsulotlari juda tez fursatda o ‘z xaridorlarini topdi. Shirkat neft qazib
71

---

chiqarish, kerosin, benzin, parafin, soda mahsulotlari yetkazib berish bilan 
shug‘ullanar edi.
Aka-uka Nobellar izlanardilar, kashfiyotlar qilardilar. Lyudvig dunyo- 
dagi eng birinchi tankerni loyihalashtirdi, birinchi sisternani qurdi, birin- 
chilardan bo‘lib neft quvurlarini ishlatdi. Alfred esa dinam it, portlatish 
detonatorini kashf qildi.
Shvetsiyada Boltiq dengizi bo‘yida tankerlar quriladigan korxona ishga 
tushadi. Astraxanda verf quradilar. Aka-ukalar Yevropa va Amerikaning eng 
ilg‘or texnika kashfiyotlaridan unumli foydalana olardilar.
XIX asr oxiriga kelib Nobellarning mablag‘i sezilarli darajada oshdi. 
Rusiya neflining 90 % i ular nazoratida edi. Bu borada aka-ukalar Rokfeller- 
larning «Standart oyl» kompaniyasidan ilgari borardilar.
Alfredning mehnatsevarligi, tashabbuskorligi, uddaburonligi o ‘z meva- 
larini berdi, o‘limidan oldin u 355 patent, dunyoning yigirma mamlakatida 
90 ga yaqin korxona egasi edi.
G archi Nobel hayoti davomida atrof-muhitni xarob qiluvchi ko‘pgina 
har xil portlovchi moddalarni kashf etgan bo‘lsa-da, u tinchlik tarafdori edi. 
Olim bo‘lishi bilan birga, u yaxshigina shoir ham edi. «Faqatgina adabiyot 
va fan insoniyat rivojining om ili b o ‘la oladi», deb hisoblardi Alfred. 
Nobelning o ‘limidan so‘ng undan to ‘qqiz million dollarlik mablag‘ qoldi. 
Uning vasiyatiga binoan pullardan kelgan foyda kimyo, fizika, meditsina, 
adabiyot sohalariga ulkan hissa qo‘shgan insonlarni mukofotlash uchun 
m o ‘ljallangan (keyinchalik iqtisod va tinchlik sohasida erishilgan ulkan 
yutuqlar uchun ham Nobel mukofoti beriladigan bo ‘ldi). M ukofot 1901- 
yilning 10-dekabridan boshlab topshirilib kelinayotir. H ar yilning shu kuni 
Stokgolm konsert zalida Shvetsiya qiroli N obel m ukofotiga m unosib 
topilgan odamlarni mukofotlaydi.