‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

langan qo'shma gaplarni topib, ularni bir paytda yoki ketma-ket yuz
bergan voqea, hodisa, harakatni ifodalovchi qo'shma gaplarga ajrating.
Matnni ko‘chirib, ulardagi bog‘lovchi vositalarning tagiga chizing.
1. 
U h ar u ch qadam da bir to 'x tab , nafasini rostlay-rostlay tepaga 
z o 'rg 'a yetdi, qopni ag'dardi-yu, m uvozanatini saqlay olm ay o'tirib qoldi.
2. M ashrab vafosizlik to'g'risidagi kitoblarni o 'qisa, yo erkaklar o g'zid an
xo tin-qizlar haqida shaloq gaplar eshitsa, esiga ham isha M astura tu shad i- 
yu, butun vujudi isyon ko'taradi, bunday gaplarning birontasiga ishonmaydi.
3. G u lch e h ra «piq» etib kuldi-da, cho'zilib tugunni oldi. 4. Shu bilan
m aslahat tugadi-yu, byuro boshlanish bilan birinchi bo'lib Ertayev so'zga
chiqdi. 5. M ashhur qora qashqa ayg'irining chilvirini xirm ondagi bolalarga 
tutqazdi-da, dabdurustdan chollar bilan gaplashib turgan Komilaga yuzlandi.
6
. T o 'sa td a n eshik sharaqlab ochildi va ostonada Ertayev paydo b o'ldi.
7. Inobat qizishib ketib, pisandaga o'tganini endi payqadi va uyalib yerga 
qaradi.
( 0. Yoqubov)
552

---

184-mashq. Quyida berilgan fe’Ilardan bog‘langan qo‘shma gaplar
hosil qilib yozing.
1. O qardi, to ‘kildi. 2. Bukildi, salom berdi. 3. N igoron b o ‘ldi, nasib 
qilmadi. 4. Hayron bo‘ldi, nafasi tiqildi. 5. Yiqildi, shikastlandi. 
6
. Azoblandi, 
qiynaldi. 7. Kezdi, uyg'ondi. 
8
. Aynidi, yog‘a boshladi. 9. Qo'm sadi, yigMadi.
lO.Yuraverdi, g ‘oyib bo‘ldi. 11. 0 ‘yladi, bag‘ishladi. 12.Sevindi, yoshlandi.
185-mashq. Bog‘langan qo‘shma gaplardagi bog‘lovchi vositalarni
aniqlang, ularning qanday sintaktik va uslubiy vazifa bajarganligini izohlang.
1. Sarbon shundog' dedi-da, quchog‘ini ochib Abu Bakr Kalaviy tom on 
kela boshladi.
2. T o ‘lagan ro‘molchasini ch o ‘ntagidan oldi va boshqatdan qatladi-da, 
yana cho'n tag iga solib q o ‘ydi.
3. B osqinchi am irlarning nazarlari ochligiga yarasha ko'ngillari ham
to r bo ‘lganligidan, sovg‘a-sovrun y o ‘sinda ularga bergan har xil tansiq 
mollar ko‘zlariga ko‘p ko‘rindi va M ovarounnahm i talash niyatidan qaytdilar.
4. U zu n bir yog‘och to p d i-d a, asta olm ani o'ziga to m o n «hayday» 
boshladi, am m o olm a quvlik qilib yigitni aldar, yog‘och uchi tegishi bilanoq 
suvga bir sh o ‘ng‘ib yana «qochib» qolardi.
5. Y o ‘q, faqat m eni bilishm aydi, lekin boshqalari, ju m lad an , seni 
ham , yaxshi bilishadi.
6
. H ujrasiga qaytdi-yu, o ‘ylay boshladi. 
(M. Alt)
7. Asalxon e ’tibor bilan tingladi-yu, javob berish o'rn iga burnini jiyirib 
y o ‘lida keta berdi.
8
. K o ‘p qizlarni ko‘z ostiga olib yuradi-yu, biroq «kamchilik» topib, 
ayniydi. 
(H. G‘ulom)