‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Download 15 Mb.
Pdf ko'rish
bet254/580
Sana11.04.2022
Hajmi15 Mb.
#543624
1   ...   250   251   252   253   254   255   256   257   ...   580
Bog'liq
hozirgi o`zbek adabiy tili i, ii, iii kitoblar. akademik litsey va kollejlar uchun darslik

(Oybek. «Qutlug‘ qon»)
171-mashq.
« 0 ‘zbek tilining izohli lug‘ati» (Moskva, «Русский язык» 
nashriyoti, 1981-yil, 
2-jild)dan 
ona, diyor, yurt, maskan, o ‘yla
so'zlariga 
berilgan izohlarni o ‘qing va ular haqida bahs yuriting.
N a m u n a:
Vatan [a] 1. Kishi tug‘ilib o ‘sgan va uning fuqarosi hisoblangan 
m am lakat, ona yurt: Ona-Vatan, U lug‘ Vatan.
2. Kishining tug‘ilib o ‘sgan o ‘lkasi, shahri yoki qishlog‘i, yurt, diyor: 
Bulbul cham anni sevar, odam Vatanni.
3. Turar joy, boshpana, maskan, uy: o ‘ziga vatan qurmoq.
172-mashq.
M atnni o'qing. Tarixda yaratilgan yana qanday lug‘atlami 
bilasiz. Shu haqda so‘zlab bering.
Atoqli tilshunos olim M ahm ud Koshg‘ariyning «Devon-u lug'otit 
turk» asari turkiy xalqlarning ilk lug‘ati sanaladi.
M uallif uni 1072-yilda yoza boshlagan va 1074-yilda yozib tugatgan. 
Bunga qadar u bir necha o ‘n yillar davomida Chin (Xitoy)dan tortib to 
Rum (Vizantiya)ga qadar bo‘lgan ulkan hududda yashovchi turkiy 
qabilalarni birm a-bir o ‘rganib chiqqan. Bu haqda uning o ‘zi shunday 
deb yozadi:
— 
M en turklar, turkm anlar, o ‘g ‘izlar, chigillar, yag'molar, qirg‘iz- 
larning shaharlarini, qishloq va yaylovlarini ko‘p yillar kezib chiqdim, 
lug‘atlarini to ‘pladim. M en bu kitobni maxsus alifbe tartibidagi hikmatli 
so‘zlar, sa’jlar, maqollar, rajaz va nasr deb atalgan adabiy parchalar 
bilan bezadim.
250


Bu ishda m isol tariq asid a tu rk larn in g tilid a q o ‘llanib kelgan 
sh e’rlaridan, shodlik va m otam kunlarida q o ‘llaniladigan hikm atli 
so‘zlaridan, m aqollaridan keltirdim.
Devon ikki qismdan iborat: «Muqaddima» va «Lug‘at».
U ndan m ehnat va marosim qo ‘shiqlari, o ‘gitnom alar, m unozara 
shaklidagi to ‘rtliklar, Alp E r T o‘nga (Afrosiyob) marsiyasi kabi ajoyib 
adabiy yodgorliklar o ‘rin olgan.
«Devon-u lug'otit turk» bitm as-tuganm as ilm manbayidir.
15.2. E N S IK L O P E D IK (Q O M U S IY ) L U G ‘ATLAR VA 
ULARDAN FO Y D A LA N ISH
Ensiklopedik (qomusiy) lug‘atda turli xil tarixiy voqealar, 
|
tarixiy shaxslar, ilmiy tushunchalar va boshqalar o ‘z ifodasini

topadi. Umuman, ensiklopedik lug‘a tla r m a’lum bir xalqning 
m adaniy-m a’naviy, ilmiy-amaliy, siyosiy-iqtisodiy hayotiga doir 
barcha tushunchalarni qamrab oladi va bu tushunchalar unda 
o ‘z izohini topadi.
Qomusiy lug‘atlarni yaratish uzoq davom etadigan, mashaqqatli 
ish sanaladi. Unga kiritiladigan maqolalar tushunarli, ravon tilda berilishi, 
ular turli-tum an kartalar, sxemalar, rangli va oq-qora rasmlar, atoqli 
shaxslarning portretlari bilan bezatilishi lozim.
Misol uchun 14 jildli 0 ‘zSEning 1-jildini tayyorlash ishida 14 aka- 
demik, 13 akadem iyaning m uxbir a ’zosi, 
88 fan doktori, professor, 
539 fan nomzodi va boshqa ko'plab mutaxassislar qatnashgan. Unda 3350 ta 
maqola mavjud. Mazkur jild ustida 1965—1971-yillar mobaynida tayyorlov 
ishlari olib borilgan.
1971—1980-yillar oralig‘ida 0 ‘zSEning 14 jildi nashrdan chiqqan. 
0 ‘sha davr uchun bu juda katta voqea edi, lekin ushbu qomusiy lug‘atdagi 
ko‘plab maqolalar bugungi kun talabiga javob bermaydi, eskirdi. Ularni 
qayta ishlash, mustaqillik mafkurasi nuqtayi nazaridan yoritish lozim 
b o iib qoldi. Shu tufayli 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
« 0 ‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi»ni yaratish to ‘g‘risida maxsus qaror 
qabul qildi. Ana shu qaror asosida 2000—2006-yillarda 12 jildli « 0 ‘zbekiston 
Milliy ensiklopediyasi» yaratildi.
Toshkent shahrida ensiklopedik lug‘atlar va kitoblarni nashr etish 
bilan shug‘ullanayotgan alohida m uassasa — « 0 ‘zbekiston M illiy 
ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti faoliyat ko‘rsatmoqda.

Download 15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   250   251   252   253   254   255   256   257   ...   580




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish