‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Shuningdek, ayrim tabaqa vakillari tilida faol ishlatiladigan
f 
leksemalar ham uchrab turadi, bular jargonlar deyiladi. M asalan,
•
olampanoh, volidayi muhtarama, padari buzrukvor, manzirat
qilmoq va hokazo.
ty 
Savol va topshiriqlar
*
1. Q o‘llanilish doirasiga ko'ra so'zlar qanday turlarga bo‘linadi?
2. Dialektizm lar deganda qanday so‘zlarni tushunasiz?
3. Sotsial chegaralangan so‘zlarga qanday so‘zlar kiradi?
106-mashq.
Adabiy tilda uchram aydigan, faqat shevangizda uchray- 
digan so‘zIardan misollar keltiring. Ularning adabiy tildagi m a’nosini 
ham ko‘rsatib bering.
107-mashq.
M atnni o ‘qing. Dialektal so‘zlarning ishlatilishiga e’tibor 
bering.
— N abiram hazilga moyil. A m m o u ketdi, degan, siz o ‘ldimi, 
degansiz, haymi?
— Shundoq-ku... lekin...
— Aka Abdurahm on amonm e? N im a deydi? Jalil tabibning gapini 
so‘zm a-so‘z takrorladi.
— Hay, pulingiz kissangizgame?
— Ha.
— Oling.
— Qancha?
Hayim aytdi. Jalil qo'yin cho‘ntagidan gazetaga o ‘rog‘liq pulni olib 
sanam oqchi edi, yamoqchi urishib dedi:
— He esingizga bir narsa sizning. Bu yerga sanamang pulni, boshqa 
joyga sanab keling.
Jalil xoliroq ko‘chaga borib pulni sanab yana gazeta parchasiga o ‘radi- 
da, ustaxonaga kelib, yamoqchiga uzatdi.
217

---

— Erta keling, — dedi yamoqchi.
— Yana ertami?
— H a sizga osonme, bu! Xohlasangiz boshqa yerga izlang.
— X o'p, xo‘p...
(Tohir M alik)
108-mashq.
Matnni o‘qing. Dialektizmlarni topib, tahlil qiling. Yozuv- 
chining uslubiy maqsadini izohlang.
Bir faqir bir badavlat odamga hamsoya erdi. Bir kuni aning o ‘g‘li 
faqirning uyiga borib ko‘rdiki, ul odam bola-chaqasi birlan allaqanday 
taom ni yeb o ‘ltiribdur, andak zamon tikilib turib ul taomga mayl qildi, 
amm o uy egalarining hech qaysisi ani taklif qilmadi...
Bola yig'lab uyiga qaytdi. Ota-onasi yig‘laganing boisini so'radilar. U
bola faqirning taomga taklif qilmaganidan shikoyat qildi. Otasi buyurdiki, 
filhol anvoyi laziz taom lardan pishirgaylar. Bola taom ni yemadi, manga 
hamsoyaning taomidan kerak deb, andoq yig‘lab turdiki, otasi faqirning 
uyiga bordi va aytdiki, ey faqir, bizga ranj va ozor yetkurganing nimaga 
kerak bo‘lur, deb. Faqir andak fursat boshini quyi solib turib dediki: «Ey 
xo‘ja, bul ishda sir bordir, mandin tilamagilki, ul sirning pardasini ko‘tarsam». 
Ammo tavongar (boy) so‘radiki: «Birovga halol va harom taom bo'lurmu?» 
deb. Faqir javob berdiki: «Magar masjidda eshitmadingmuki, bechora, ahvoli 
tang bo‘lgan odamlarga murdomi (harom) yemak haloldir, deb. BilgiLki, 
bolalarim uch kundan buyon hech bir taom yemas erdilar va men hech iloj 
topmay yurdim. Oxirilamr bu kun bir chor devorga kirib o‘lib yotgan eshakni 
ko‘jib, go‘shtidan bir miqdor kesib uyga keltirdim. O'g'Iing uyimga kelgan 
mahalda ul harom oMgan eshakning go'shtini yeb o ‘tirgan erdik». Tavongar 
faqirni ko‘p duo qildi va dediki: «Bir masjid solurman, aning savobi 
sangadir...»