‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ikkilandi
so'zidagi qo‘shimchalarning o ‘rnini belgilang.
32-DARS.
OLD Q O ‘SHIM CHALAR YA
ULARN IN G XUSUSIYATLARI
Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o ‘quvchilarning ongida old qo'shim chalar yuzasidan 
bilim va malakalar hosil qilish;
b) o‘quvchilarni kuyunchaklik, boshqalarga hamdardlik ruhida tarbiya- 
lash.
/
Topshiriq. Davlat, farzand, xabar, obro ‘
so‘zlariga 
no-, ser-, be-,
bo-
qo ‘shimchalarini qo'shib ko‘ring. Ularning asosga qay taxlitda 
qo‘shilayotganiga e’tibor bering.
0
‘zbek tili asrlar davomida arab, fors-tojik hamda rus tillari bilan o‘zaro 
aloqada yashab keldi. Buning natijasida tilimizga o ‘sha tillarga xos bo‘lgan 
yasalm alar va so'z yasalish qolipi ham o ‘zlashdi. Shulardan biri old 
qo‘shimchali so‘z!ar va old qo'shim chalar sanaladi. Bular quyidagilar:
ba-: batafsil, badavlat, bahaybat;
be-: bexavotir, beg‘ubor, befarosat;
127

---

no-: noumid, noqulay, norozi;
ser-: serzavq, sergap, serhosil.
Shuningdek, kam qo'llaniluvchi 
badfe’l, badjahl, badnafs, xushxabar,
xushroy, xushvaqt, hamfikr, hamshahar, hamsuhbat
singari so‘z yasalishi 
holatlari ham mavjud.
-ba, ser- qo'shimchalari, asosan, otga qo'shilib, asosdan anglashilgan 
belgi-xususiyatning m e’yordan ortiq, ko‘p ekanligini bildirsa, be-; no- 
qo‘shimchalari xuddi shu narsalarga ega emaslikni anglatadi. Solishtiring: 
baquvvat, serma ’no, behayo, noo ‘rin.
M azkur qo‘shimchalar -//, 
-siz, -dor
qo'shim chalari bilan sinonimik 
munosabatida bo‘la oladi.
Masalan: 
badavlat—davlatli, beqiyos—qiyossiz, n o o ‘rin— o'rinsiz,