‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

28-DARS. 
S O ‘ROQ GAPLAR VA ULARNING
USLUBIY XUSUSIYATLARI
Darsning maqsadi: 
so ‘roq gaplardan nutqiyjarayonda о ‘rinlifoydalanish
ко ‘nikmasini hosil qilish
R E JA:
1. S o‘roq gap haqida.
2. S o‘roq gapni hosil qiluvchi vositalar.
3. So'roq olmoshlari yordamida ifodalangan so‘roq gaplar bilan so'roq
yuklamalari yordamida ifodalangan so'roq gaplar o ‘rtasidagi farq.
4. So'roq gaplar orqali darak va buyruq m a’nolarining ifodalanishi.
536

---

/
1-topshiriq.
S o 'ro q olm oshlari yordam ida gap tuzing. Q anday 
gap hosil qilganingizni ayting. S o'roq gapga javob qanday b o ‘lganiga 
e ’tib o r bering.
2-topshiriq.
G ap kesimi oxiriga 
-m i
yuklamasini qo'shing. Qanday 
gap hosil b o ‘lganini ayting. Tarkibida so‘roq olm oshi bo'lgan gapning 
javobi bilan -m /yuklam asi ishtirok etgan gap javobi o ‘rtasidagi farqni 
aniqlang.
0
‘zingizga n o m a’lum bo'lgan voqea-hodisa haqida axborot olish uchun 
tarkibida so ‘roq olm oshlari, so‘roq yuklamalari yoki so ‘roq ohangi bo'lgan 
gap shaklini (qolipini) tanlaysiz. M asalan, uyingizga kim dir keldi, lekin 
bu shaxsning kim ligini bilmaysiz. Ana shu shaxs haqida aniq m a’lum ot 
olish u ch u n
kim keldi
?deb so'raysiz va so‘rog‘ingizga kelgan shaxs haqida 
aniq m a’lum ot olasiz.
S o‘rash m aqsadida foydalanadigan gapingiz tarkibida, albatta, so ‘roq 
olm oshlari, so ‘roq yuklam alari yoki so ‘roq ohangi mavjud b o la d i.
Hem 
Eslab qoling. 
So ‘roq olmoshlari, so ‘roq yuklamalari yoki so ‘roq
ohangi yordamida ifodalanib, so ‘zlovchiga noma ’lum bo ‘Igan voqea-
hodisa haqida axborot olish maqsadida qo ‘llaniluvchi gaplarga so ‘roq
gaplar deyiladi.
S o‘roq olm oshlari yordam ida ifodalangan so‘roq gaplar bilan so‘roq 
yuklam alari va so ‘roq ohangi yordam ida ifodalangan so ‘roq gaplar qanday 
javob talab qilish bilan farq qiladi. S o ‘roq olm oshlari m a’nosiga m uvofiq 
aniq javobni talab etadi. M asalan:
— 
Guruhingizda kim yaxshi о ‘qiydi ?
— 
Fotima.
S o ‘roq yuklam asi va so ‘roq olm oshlari ishtirok etgan so‘roq gaplar esa 
ha
yoki 
yo ‘q
javobini talab etadi. 
Ha
va 
yo ‘q
so‘zlarini javob tarzd a q o ‘llab, 
so‘ngra un g a izoh beriladi. M asalan:
— 
Sen akademik litseyda o ‘qiysanmi?
— 
Ha, men akademik litseyning bitiruvchi о ‘quvchisiman.
Yoki:
— 
В и litseymi?
— 
Ha, bu litsey.
So‘roq gaplar oxiriga doim o so‘roq belgisi qo'yiladi.
B a’zan d arak m a ’nosini ifodalash u ch u n so'zlovchi darak shaklidan 
(qolipidan) em as, balki so ‘ro q gap shaklidan (qolipidan) foydalanadi. 
M asalan, 
Buni kim bilmaydil
•