‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tabiatda insondan tashqari juda ko‘plab tirik jonzotlar
yashaydi. Ularda ham o ‘ziga xos nutq apparati mavjud. Mana
shu nutq apparati yordamida ular turli-tuman ovoz chiqaradilar.
? 
Itlarning vovullashi, mushukning miyovlashi, tovuqning qaqolashi
* 
hech birimizga yot emas. Bundan tashqari, tevarak-atrofimizda
beadad voqea va hodisalar sodir bo‘lib turadi: narsalar bir-biriga
tegadi, uriladi. Natijada har xil ovozlar hosil bo‘ladi. Inson o ‘z
faoliyati davomida mana shu ovozlarga taqlid qilishga urinadi.
Tilshunoslikda bunday ovozlar taqlid s o ‘zlar atamasi bilan
yuritiladi.
Taqlid so‘zlar ikkiga bo‘linadi:
a) tovushga taqlid so‘zlar: 
taraq, gumbur-gumbur, shov- shuv, duv-
duv, qars-qars, tap, sharaq, shalop, shitir-shitir
va hokazo...
b) obrazga yoki holatga taqlid so‘zlar: 
lip-lip, jim ir- jim ir, yalt-yult,
lapang-lapang, dik-dik
kabi.
Taqlid so'zlar egalik va kelishik qo ‘shim chalarini oladi, turlanadi, 
gapda ot bajargan vazifalarda keladi. M asalan, 
Sham olda barglarning
shitir-shitiri eshitiladi. Daryoning shov-shuvidan quloqlarimiz bitib qola-
yozdi.
Taqlid so ‘zlarning barchasidan fe ’l yasaladi: 
shovullamoq, gum -
burlamoq, dupirlamoq, qarsillamoq, yaltillam oq
kabi.
411

---

9 Savol va topshiriqlar
•
1. Undov so‘zlar deb nimaga aytiladi.
2. U ndovlarning qanday m a’no turlari bor?
3. 
Hoy, balli, ofarin
singari undovlar kimlar tom onidan kimlarga 
nisbatan ishlatiladi?
4. T aqlid so'zlarga m isollar keltiring va ularning hosil b o ‘lish 
sabablarini tushuntirib bering.
5. Tovushga taqlid so‘zlarga misollar keltiring, ularni gap ichida qo‘llab 
к о 'ring.
6. Obrazga taqlid so'zlarni ishlatib gaplar tuzing, ularning qanday 
qo'shim chalarni qabul qilayotganiga diqqat qiling.
365-mashq.
Dialoglarni o ‘qing. U ndov so'zlarni topib, ularning 
ishlatilish o'rinlariga diqqat qiling.
Sobir uni ko'tarib otga mindiradi.
— Chu!
— M en hayday? — so'raydi Zulfiya
— Q o'rqm aysanm i? Ot yomon, olib qochib ketadi.
— M eni ushla sen. Sobir uning yelkasidan ushlab oladi.
— Ketdik. Voy, chopib ketayapti-ku!