‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

(A. N a v o iy )
V arian tlari: 
« 0 ‘ylam aguncha so'ylama», «Ko‘p o ‘yla, oz so'yla», « 0 ‘n qatim o ‘yla, 
bir qatim so‘yla», «Dilda pishir, tilda gapir», « 0 ‘ynab gapirsang ham
o ‘ylab gapir», «Tez so‘zlagan tez pushmon b oiar» va hokazo.
162-m ashq.
D unyo xalqlarining tillaridan olingan m aqollar va 
matallarni o‘qing. Ularning o ‘zbek tilidagi muqobil variantlarini topib, 
izohlang.
163-mashq.
Gaplarni o ‘qing. Ularda ilgari surilgan g‘oya haqida fikr 
yuriting. Matallarni belgilang.
Aql aqldan qu w at oladi. Ahmoqning aqli — to ‘pig‘ida. Davlat bitar, 
bilim tugamas. G o ‘zallik — ilm -u m a’rifatda. Tirmashgan tog'dan oshar. 
Yurti boyning o ‘zi boy. Eldan ayrilguncha, jondan ayril. Ari zahrini 
chekmagan bol qadrini bilmas. Daryo suvini bahor tosliirar, odam qadrini 
m ehnat oshirar. Yigit husni m ehnatda. Kiyimning yangisi yaxshi, d o ‘st- 
ning — eskisi. Dono bilan nodon bitta buloqdan suv ichmas. Teran 
daryo tinch oqar. Ilm — tubsiz quduq. Yolg‘onning umri qisqa. D o ‘stlik — 
barcha boylikdan afzal... Sabr tog‘ni yiqitar. M arddan ot qolur, nomard- 
dan — dod. H unar oshatar, m ehnat yashnatar. Ko'klam — m ehnat bilan 
k o‘rkam. Kumushdek ter to ‘ksang, gavhardek dur olasan.
244

---

14-DARS.
HIKMATLI S O ‘ZLAR (AFORIZMLAR).
TAKRORLASH
14.1. HIK M A TLI S O ‘ZLAR (AFORIZM LAR)
.
G ram m atik jih a td a n gap holida shakllangan, xalqning
T 
tu rm u sh ta jrib a sig a tay a n ib m a’lum b ir sh ax s tom onidan 
yaratilgan qisqa, obrazli barq aro r birikmalarga hikmatli so‘zlar 
(aforizmlar) deyiladi.
M asalan,
Odami ersang demagil odami,
Onikim yo‘q xalq g‘amidin g ‘ami.
(A. Navoiy)
H ikm atli so ‘zlar (aforizm lar) barqarorlik, m azm uniy yaxlitlik, 
takroriylik (ya’ni nutqda doimo bir xil tuzilishda quyma holda takrorlanish) 
belgilariga ko‘ra boshqa barqaror birliklar bilan umumiylik kasb etsa ham, 
aniq muallifining borligi bilan ulardan farq qiladi.
Hikmatli so‘zlarni o ‘rganib, xotirada saqlab, nutqda o ‘rinli qo ‘llay 
bilish kishining so‘z san’atkori, donishm and bo‘lishini ta ’minlaydi.
Rebusni yeching. Tushirib qoldirilgan harflarni yozish natijasida hosil 
bo‘ladigan hikmatli so‘zni toping.
D
H
N
■
■
0
R
T
■
D
R
T
I
В
L
R
N
U
D
A
T
Y
R
N
G
■
E
Q
I
В
Y