‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

152-mashq. Matnni o'qing. «Tulki qiziga to'y berdi» iborasini izohlang.
Yana shu kabi qanday iboralarni bilasiz? Ularni ham izohlashga harakat
qiling.
238

---

Qor laylaklab-laylaklab yog'di. Qor yerga tushib-tushm ay yog‘di.
Laylakqor taqqa tindi. Yerda qor tugul, nam -da bo‘lmadi. Qor havosi- 
da bo ‘lmadi. 0 ‘ynab qo‘yay, bundayin havoni oti nim a bo‘ldi? Qor 
yog‘madi, deyin, dedim — havoda laylaklab qor o ‘ynadi. Laylaklab qor 
yog‘di, deyin, dedim — yerda qordan nishona bo‘lmadi. D ehqon bunday 
havoni:
— Tulki qiziga to ‘y berdi, — deydi.
Kechasi yig'ilishda raisimiz kundalik yaganani so‘radi. Y o‘l-yo‘riqlar 
berdi.
Shunda raisimiz oldida turgan telefon jiringladi.
Raisimiz telefonda salom-alik qilgan bo‘ldi.
Gap-so‘zidan bildim — raisimiz ideologiya bilan gapirishdi. Ob-havoni 
gapirishdi. Chaynab-chaynab gapirishdi.
Raisimiz sharaqlatib telefon dastasini tashladi. Derazaga qarab, lab 
burdi.
— Tavba, — dedi, — ajab vakilamiz bor-da! «Kolxozlaringda qor 
yog‘gan emish, g‘o ‘za nima bo‘ldi?» deydi.
— Qor yog‘gan, tulki qiziga to ‘y berdi, desam, «Tulkiyam to ‘y 
qiladimi?» deydi...
(T o g ‘ay Murod. «Otamdan qolgan dalalar»)
239

---

13-DARS.
MAQOL VA MATALLAR
13.1. MAQOLLAR
•
Grammatik jihatdan gap holida shakllangan, xalq donish-
\
mandligi natijasida vujudga kelgan barqaror birikmalar maqollar 
sanaladi.
M asalan, 
Shamol bo ‘Imasa, daraxtning uchi qimirlamaydi. Bolta
tushguncha, to'nka dam oladi.
M aqollar xalqning hayotiy tajribasi, donishm andligi natijasida 
maydonga keladi. Ular nutq jarayoniga qadar tilda tayyor holda barqaror 
birikma sifatida mavjud bo‘ladi.
So‘zlovchi bunday birikmalarni yaxlit holda nutqiga olib kiradi. 
M aqollar fikrni ta ’sirchan, bo‘yoqdor qilib ifodalovchi qudratli 
vositadir. Nutqda maqollardan o ‘rinli foydalanish so‘zlovchining mahorati 
sanaladi.
153-mashq.
Quyida berilgan maqollar va matallarning m a’nosini 
sharhlang.
1. D o ‘sting b o isa bog‘ing chamandir,
D o ‘sting b o im agan i — fe’ling yomondir.
2. Arslon izidan qaytmas, yigit so'zidan.
3. T o ‘g‘ri o ‘zadi, egri to ‘zadi.
4. Saxiy bilan baxil bir buloqdan suv ichmas.
5. K o‘z qayerda b o isa , m ehr ham o ‘sha yerda.
6. Er yigitning quw ati — el quwati.
7. Ayolning sarishtasi — odamning farishtasi.
8. T o ‘g‘ri yurdim yetdim murodga,
Egri yurdim qoldim uyatga.
9. K oiigli qoraning yuzi qora.
10. Yaxshiga qora yuqmas, yomonga el boqmas.
154-mashq.
M atnni ko'chiring. M aqollarning m a’nolarini izohlang.
Telbaga tilm och kerak emas,
Telbaning terisi qalin.
Tikan b o iib oyoqqa sochilguncha,