‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

234-mashq.
Quyidagi mashqdan morfologik usul bilan yasalgan otlarni 
toping va ularni izohlab bering.
Aytishlaricha, bir badavlat kishining yakka-yu yagona o ‘g‘li bo‘lib, 
u nihoyatda isrofchi va behuda sarflovchi edi.
Ota o ‘z o ‘g‘lining noqobil ekanini bilgani uchun oldindan chora 
ko'rib, o ‘lar paytida unga nasihat qilib debdi:
— 
Ey, o ‘g‘lim, men o ‘lganimdan keyin boyliklarimning bari senga 
qoladi. Ishonchim komilki, sen ularning barini behuda sarflab bitirasan. 
Q o'lingda hech narsa qolmay, ochlik va nochorlik bilan oxiri o ‘limingga 
rozi bo‘lasan. Men narigi uyning burchagidagi tomning shipiga bir arqon 
bog'lab qo‘yibman. Jondan to ‘ygan paytingda o‘zingni o‘sha arqonga osgin!
Ota shu gaplarni aytib jo n berdi. Noqobil o ‘g‘il ko‘p o ‘tmay, barcha 
pullarni sarflab tamomladi. Oxiri gadoylik qilishdan or qilib o'zini osib 
o ‘ldirishga qaror qildi. Otasi tayinlab ketgan uyga kirib, arqonning uchini 
bo ‘yniga solib, o ‘zini osdi. Tom to ‘sini uni ko‘tarolmay sinib ketdi. Shu 
onda tuproq aralash otasi ataylab o ‘g‘li uchun bekitib ketgan boyliklar 
yerga tushdi. M ehnat bilan topiladigan boylik qadrini tushunib yetgan 
o ‘g‘il endi pulni o ‘ylab ishlatadigan, xayrli yo‘llarga sarflaydigan bo‘ldi. 
Otasi xotirasi uchun xalqni xushnud qilishga va saxovat nuridan bahramand 
qilishga kirishdi.
235-m ashq.
Arastu pandnom asini o ‘qing. Yasama otlarni topib, 
izohlang.
Ey Iskandar, dilingni ilm bilan obod qil, ilmsiz kishilar bilan 
suhbat qurm a, um ring n i b eh u d a o ‘tkazm a, m uvaffaqiyatlaringga 
m ag‘rurlanma, gina-hasad qiluvchilarni uyingga kiritma, gina-kuduratdan 
o‘zingni xoli tut, birovga nisbatan gina saqlama, yomonlig-u ochko‘zlik 
qilishdan qoch, yaxshilig-u saxiylik qilishga intil. Yaxshi kishilarni yaxshi 
so ‘z va yaxshi hadyalar bilan sarafroz-u dilxush qil. Tarbiya t a ’sir 
qilmaydigan kishilar bilan yaqinlik qilmaginki, bo‘ri yoki ilon ahyon- 
ahyonda zarar yetkazadi, am m o zarari halokatli bo‘ladi.
Ey Iskandar, birov bilan maslahatlashadigan bo‘lsang aqlli va dono 
kishilarni topib maslahatlash, oliyhimm at kishilardan yordam so‘ra.
Maqtovlarga, balandparvoz so‘zlarga uchma, qo‘li ochiq va saxovatli 
bo‘l, biror yerga yetsang u yerdagi sinalmagan suvlardan ichma, biror 
yerda notanish meva-chevaga duch kelsang, uning foyda-zararini bilmay 
turib yema!
H ar kim dono b o ‘lsa yeyish bobida,
Bilmagan narsasin yemaydi zinhor.
294
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Biror yo‘lda zarar ko‘p bo‘lsa agar,
Kuchi ko‘p bo'lsa ham yurmaydi zinhor.
Sinalmagan yo‘l-u cho ‘l yaqin bo ‘lsa ham ,
Sinalgan uzoqdan qolmaydi zinhor!
Ey Iskandar, safar-u sayohatga chiqqanda shunchalik yuk olginki, 
uni ko‘tarib yurishdan o ‘zing bezor bo ‘lmagin, buning ustiga kuch- 
qudratdan ham qolmagin. Sharob ichishni odat qilmaki, u behushlik va 
g‘ofilikka olib boradi. Sadoqat — vafo nimaligini biluvchi kishilami hamisha 
aziz tut. Qiyinchilik onlarida sabr-bardosh yo‘ldoshing bo'Isin, umidsizlikka 
tushma. Kimki birovlarga jabr-sitam qilaversa, o ‘zi ham uzoq yashamaydi. 
Birov senga jabr-u jafo qilgan bo ‘lsa yoki sen birovga yaxshilik qilgan 
bo‘lsang, har ikkovini ham unut. M urod-m aqsadingga yetgan fursat- 
onlaringda xanda urib kulmaki, atrofda turganlarga xunuk ko‘rinasan. Agar 
ish aksincha bo‘lsa, g‘am -u anduhingni birovlarga bildirma!