‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

Konstruksiyalam i sinashga tayyorlash jarayon ida elektr payvandchiga
mehnat m uhofazasi bo'yich a beriladigan y o ‘l - y o ‘riq
 
Payvandchi ish 
boshlashdan ilgari tokga ulangan simlarning, elektr ushlagich dastasi 
izolatsiyasini va payvand uskunasini yerga ulanganligini (заземление) 
yaxshilab tekshirishi zarur; biror nuqson aniqlansa — ish boshlash 
mumkin emas; korjoma (спецодежда) but holatda boMishi kerak; nam 
joylarda payvandchi oyogMga kalish yoki rezina etik kiyib olish shart; 
payvandchi qoMiga albatta quriq va toza kiyib ishlashi talab etiiadi; 
payvandchi yonidagi ko'makdoshlar qora ko‘zoynak taqishlari shart; 
kerosin, benzin, moy, karbidsingari yonuvchi moddalardan bo‘shagan 
bo'chka, bak va boshqa idishlarni payvandlash qatMyan man etiladi; 
payvand ishlari olib boriladigan joy yonuvchi materiallardan va umuman 
payvandchiga xalaqit qiladigan barcha narsalardan tozalangan boMishi 
zarur.
Elektr xavfsizligi. Odamlarni tok urishidan asrashning eng asosiy 
choralaridan biri sinash mashinalari, presslar va elektr uskunalarining 
metall qismini yerga ulashdan (заземление) iboratdir. Yerga ulamay 
turib, hattoki juda qisqa vaqtga ham, elektr asboblarini, sinash 
m ashinalarini, press va mexanizmlarni, payvand apparatlari va 
transformatorlarni ishga solish taqiqlanadi.
Sun’iy yerga ulagich sifatida yerga vertikal qoqilgan, diametri 50
206

---

mm dan va uzunligi 2-2,5 rn dan kam bo'lmagan va zanglamagan po'lat 
quvurlardan, shu o'lchagichlardagi doiraviy steijen yoki burchakliklardan, 
yerga gorizontal holatda yotqizilgan 40*4 mm kesimli po'lat tasmalardan 
foydalanish mumkin. Vertikal qoqilgan yer-ulagichlar orasidagi masofa 
2,5-3 m dan, gorizontal tasmalar orasi — 1,5 m dan kam bo'lmasligi 
kerak.
Binolarning metall konstruksiyalaridan (fermalar, ustunlar, rigellar 
va b.); korxonaning metall konstruksiyalardan (kranosti yo'llari, 
maydonchalar, kuch plitasining karkaslari va b.); elektr o'tkazgichlaming 
po'lat quvurlari, vodoprovod kanalizatsiya va issiqlik ta ’minlash 
tamog'ining po'lat quvurlaridan yerga ulash o'tkazgichi sifatida foydalanish 
mumkin. Vaqtinchalik kommunikatsiya tarmoqlari bundan mustasno.
Sinash mashinalari, presslar va yuk ko'taruvchi kranlarning qo'l 
tegishi mumkin bo'lgan tokli qismlari to'silgan bo'lishi, tokga ulash 
uskunalari — rubilnik qutili o'chirgich (выключатель), reostatlarning 
tok o'tadigan qismlari yopiq bo'lishi shart.
Elektr shchitlar va rubilniklar qulflanadigan metall quti ichiga 
joylashtirilishi va quttiga tokning kuchlanishi yozib qo'yilishi shart.
Mashina va mexanizmlami ta’mirlash jarayonida ular tokdan butunlay 
uzib qo'yiladi va o'chirilgan joylarga albatda ogohlantiruvchi varaqalar 
osib qo'yiladi. Elektrni o'chirib — yoqishni navbatchi elektrik bajaradi.
Qo'lda ko'tarib yuradigan elektr asbob-uskunalar bilan ishlaydigan 
ishchilar rezina qo'lqop, kalish va dielektrik rezina gilamchalar bilan 
ta’minlanishi zarur. Elektr jihozlardan foydalanish elektr xavfsizligi 
qoidalariga amal qilingan holda tashkil etilsa, konstruksiyalar sinovi 
bexatar o'tadi.