‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

i
;
и----------/ —
j
1
9.9-rasm.
136

---

Bu yerda 
s x
va 
5 е лх\&
у o ‘qlari o'nalishidagi uzayishlar, 
X
va 
8
esa
uzatkichning bo'ylama va ko'ndalang tenzosezgirlik koeffitsientlari bo'lib, 
tarirovka (sozlash) yo'li bilan aniqlanadi.
у
 
ning miqdori sirtmoq uchidagi egrilik hisobiga simning tenzosezgirlik 
koeffitsienti dan kichikroq bo'ladi. Baza 
С
ortgan sari 
л
va 
4
, orasidagi farq 
kamaya boradi va odatda qo'llaniladigan bazasi 
С = 20
mm bo'lgan uzatkichlarda 
juda ham kichik qiymatga ega bo'ladi. 
§
koeffitsientining qiymati ham o'sha
darajada kichik bo'ladi. Kichik bazali 
uzatkichlarda 
§
ning qiymati
X
ning qiymatiga yaqin bo'ladi, shuning uchun kuchlanishlarni hisoblashda
ko'ndalang tenzosezgirlik koeffitsienti e’tiborga olinishi zarur.
Murakkab konstruksiya elementlaridagi kuchlanish holatini tekshirishda
bosh kuchlanishlaming qiymatini aniqlashdan tashqari, ko'pincha ularning
yo'nalishini ham aniqlashga to'g'ri keladi. Bunday holda tekshirilayotgan
sirtga bir-biriga nisbatan 450 burchak ostida bir yo'la uchta uzatkich
yopishtiriladi 
( 9 .10-
rasm). Uchta o'lchangan
uzayishlar asosida hech
qanday qiyinchiliksiz
bosh uzayishlar va o'qlar
holatini 
belgilovchi
burchak 
aniqlanishi
mumkin. Bu ish quyidagi
yo'sinda bajariladi: bosh
o'qlar x va u bo'yicha
yuzaga 
kelgan
deformatsiyani m a’lum deb faraz etamiz (9.11-rasm). AA'B'B siniq
chizig'ining — I o'qiga bo'lgan proeksiyasi AB kesmasiga teng boMganligi
sababli, A'B'va AB kesmalarining farqini aniqlash qiyin emas, ya’ni AB
kesmasining mutlaq uzayishi quyidagiga teng: