‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

M
ga bo'lgan nisbati orqali aniqlanadi.
Oynaning og'ish burchagi
Al
a =
— 
a
Yuklanishdan oldin va keyin shkaladan olinadigan sanoqlar farqi, 
a
kichik miqdor bo'lganligi uchun 
h-L-2a
bo'ladi.
133

---

a
ning o‘rniga qiymatini qo‘ysak, asbobning kattalashtirish koeffitsienti 
kelib chiqadi:
Odatda Martens tenzometrida L masofa / « 500 ga teng bo'ladigan 
qilib tanlanadi.
Namunaning nomarkaziy cho'zilishi va egilishi tufayli yuz berishi 
mumkin bo'lgan xatoliklami bartaraf etish maqsadida namunaga, 9.3-rasmda 
ko'rsatilganidek, ikkita tenzometr o'matiladi. Ikki asbob ko'rsatkichlarining 
o'rtacha qiymati egilish ta’sirini bartaraf etadi.
Martens tenzometrini qo'shaloq o'matishning noqulay tomoni shundan 
iboratki, uni o'matishda katta qiyinchiliklai^ga duch kelinadi.
O'lchash aniqligi kamroq, ammo ishlatishga qulay bo'lgan MIL va 
Boyarshinov tenzometrlari keng tarqalgan (9.4 va 9.5-rasmlar).
MIL tenzometri (9.4-rasm) shamir richagli tenzometr bo'lib, bazasi 
100 mm ni tashkil etadi. Bu qo'shaloq tenzometr namunaga prujinali 
qistirgich yordamida mahkamlanadi.
Pastki tayanchi 
1
qo'zg'almas bo'lib, ustki tayanchi richag (2) bilan 
qo'shilgan. Ushbu richag pastki uchining qo'zg'alishi planka (3) ga, undan 
strelka (4) ga uzatiladi. Eksperimentni boshlashdan ilgari strelka vint (5) 
yordamida nol holatiga keltiriladi. Agar deformatsiya katta bo'lib, strelka 
shkala chegarasidan chiqib ketsa, uni tajriba jarayonida vint yordamida 
orqaga qaytarish mumkin. MIL tenzometri deformatsiyani 500 marta
kattalashtirib bera 
oladi.
ii^i 
B o y a rsh in o v
t e n z o m e t r i d a  
| y
mexanik shamirlar 
|§ : 
o'rniga ikkita yassi 
prujina 
1,2
dan
Ц 
c h o ' z i l g a n d a
Ц
p r u j i n a l a r n i n g
63 
kesishuv nuqtasiga 
nisbatan og'adi.
tashkil topgan elas­
tik sharnir qo'l 
lanilgan. 3 va 4 
alyumin detallar 
n a m u n