‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

obro‘li hisoblanadi. 0 ‘smir shaxsi va uning bilishga qiziqishidagi o ‘zgarishlar o ‘zaro
bogiiq bo‘ladi. Ixtiyoriy psixik jarayonlaming rivojlanishi o ‘smirdagi shakllanib
kelayotgan shaxs mustaqilligiga tayanadi, o ‘zining shaxsiy xususiyatlarini anglash va
shakllantirish imkoniyatlari esa undagi tafakkuriy rivojlanish bilan belgilanadi.
0 ‘smirlik davrida diqqat, xotira, tasavvur to‘la mustaqillik kasb etib, o ‘quvchilar
ulami o ‘z ifodasiga ko‘ra boshqara oladigan bo‘ladi. Bu davrda qaysi yetakchi
funksiya (diqqat, xotira yoki tasavvur) ustunlik qilayotgani yaqqol namoyon boiib,
har bir o ‘smir o ‘zi uchun ahamiyatliroq bo‘lgan funksiyani e’tiborga olish
imkoniyatiga ega boiadi.
0 ‘smirlik davrida shaxsning shakilanishi
Jinsiy yetilish o ‘smiming bu yoshdagi xulq-atvoriga asosiy biologik vosita
sifatida ta’sir o ‘tkazadi. Lekin bu bevosita ta’sirdir. Sotsial omillar (ta’sirlar)
quyidagilar:
82

---

- boshlangich sinfdan yuqori sinfga o ‘tish, ya’ni yakka o ‘qituvchi rahbarligidan
ko‘pchilik o ‘qituvchilar tasarrufiga o ‘tish;
- muloqotdagi o ‘zgarishlar orqali ijtimoiy foydali ishlami kengaytinb borish;
- mustaqil va amaliy ishlami ko‘proq bajarish. Shu bilan birga, bolaning
oiladagi o ‘mi ham o ‘zgaradi.
Ushbu o ‘zgarishlar ta’sirida bolalar jismoniy va aqliy imkoniyatlarming o ‘sib
borishi munosabati bilan o ‘zlariga ko‘proq ishona boshlaydilar, oilaviy muammolar
muhokamasida ham ishtirok eta boshlaydilar. Katta o ‘smirlarga nisbatan kichik
o ‘smirlarda paydo bo‘ladigan kelisha olmaslikni ulardagi jinsiy yetilishga emas, balki
atrofdagi shart-sharoitlar, oiladagi ota-ona, aka-uka, qolaversa, mahalladagilaming
unga munosabati, ya’ni sotsial sharoitlar ta’siri bilan bog‘lash zarur.