‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Uchinchidan,
olingan xulosalar asosida o'qituvchi o ‘ziga mos yangi metodlami 
tanlab, o ‘quv jarayoniga ijodiy yondoshadi.
To‘rtinchidan,
pedagogik diagnostika yordamida o ‘qituvchining nazoratni 
baholashdagi faoliyat funksiyasi ortib boradi.
Beshinchidan,
o ‘qituvchi tomonidan an’anaviy qo‘llab kelinayotgan shakl, 
metod va vosi talar diagnostika natijalari asosida qayta ко‘rib chiqilishiga imkon 
beradi.
4-chizma.
Ta‘limda pedagogik diagnostika - ta’lim-tarbiya faoliyatida uning sifat va 
samaradorligini aniqlab beruvchi amaliyot bo‘lib, unda erishilgan muvaffaqiyat va 
muvaffaqiyatsizlikni ko‘rsatib beradi va uning takomillashtirish imkoniyatini ochib 
beradi. U dars jarayonida, ta’lim sub’ektlari faoliyatida, pedagogik texnologiyalami 
qo‘llash jarayonida ham muhim ahamiyaitga ega. Bunda diagnostika ta’lim maqsadi 
va mazmuni, metod va vositalar, motivlar va qobiliyatlar asosida natijani ro‘yobga 
chiqarishga xizmat qiladi (5-chizma).
5-chizma.
Ta’lim menej*
menti va
marketingi
Ta’lim
maqsadi
Ta’lim
mazmuni
0 ‘qituvchi p Metodlar,
/
vositalar
Metodist-
texnolog
P ^ d m g o g f y t e x n o
d i a g n o s t i k a
\
0 9
t w
I
9 Г * у о л \
|
Natijalar
Raqobat-
bardoshlik 
Motivlar
(talaba)
I
lar
Ta’lim-tarbiyani 
demokratizatsiya va 
modernizatsiya 
qilishda, 
ta ’limni 
differensiyalashda aniq tahliliy axborotlami yig‘ish, saqlash, qayta ishlab chiqish juda
9

---

muhim hisoblanadi. Umumiy o'rta ta ’limdagi kamchilik, bo‘sh tomonlar va kuchli 
tomonlami aniqlash asosida uni takomillashtinb borish imkonini beradi. Talim 
muassasasi uchun qayta aloqani y o ‘lga qo'yish, ahvolga amq baho berish va 
boshqaruv jarayonini to‘g‘n tashkil etish funksiyalari diagnostikaning asosi 
hisoblanadi.
Pedagogik diagnostikaning bosh funksiyasi ta’lim-tarbiya jarayonida qayta 
aloqa funksiyasidir.
T a’lim-tarbiyaning m a’lum etaplarida tarbiyalanganlik va bilimdonlik haqida 
olingan 
axborotlarni 
tahlil 
etish, 
kelgusida 
ta’lim-tarbiya 
jarayonini 
konstruksiyalashga, aw algiga nisbatan o'zgarishlami solishtirsh imkonini beradi.
Olingan axborotlaming to‘liqligi va ob’ektivligi diagnostikaning boshlang'ich 
etapida ta’lim-tarbiya ishlarim rejalashtirishda maksimal darajada real talablarga 
yaqinlashtiradi, uni optimal rivojlantirishga olib keladi. Ta’lim-tarbiya ishlarini 
amalga oshirishda real olingan axborot o'quvchi-talabalarda ulaming to'liq ichki 
imkoniyatlarini ishgasolish orqali DTS talablarini to 'la o'zlashtirishga olib keladi.
Agar ta ’lim-tarbiya natijasi bo‘yicha zaruny informatsiyalardan o ‘z vaqtida aniq 
va to'la holda har bir o'quvchi-talaba, o'qituvchi xabardor etib borilsa, o 'z vaqtida 
korrektirovkalar kiritib borilsagina, kutilgan pedagogik maqsadlarga erishishimiz 
mumkin.
Baholash funksiyasi ham pedagogik diagnostikaning asosiy vazifalaridandir. 
Har tomonlama va kompleks asosda baholash o'zinmg bir qancha aspektlariga ega:
- qadriyatli-yo'naltirilgan;
- doimiy-korreksiyalovchi;
-- rag'batlantiruvchi;
- o'lchab beruvchi va h.
Qadriyatli-yo'naltiruvchi baho o'quvchi-talabaga insonlar haqida, o ‘zi haqida 
tushunchalar berib, unga o'zining aqliy, axloqiy, mehnat, estetik qarashlanni ijtimoiy 
talablarga moslashtiradi, o'stiradi, o'quvchi-talabada o 'z qarashlarini qadriyatlar 
asosida ijobiy tom ongao'zgartirib boradi.
Doimiy-korrektiv aspektdagi pedagogik baholash o'quvchi-talabani jamoat, 
ijtimoiy normalar asosida o'zining xatti-harakatlanni, turmush tarzini boshqalar bilan 
muloqotlarini ularga mos ravishda rivojlantirishga, harakat qilishiga yordam beradi.
Rag'batlantiruvchi baho o'quvchi-talabaning rivojlanishiga, xulqiga mos 
ravishda qo'yilganda unga ijobiy ta’sir etib, uni yangiliklarga intilish sari 
ruhlantiradi.
O'lchovli baholashda o'quvchi-talaba boshqalar bilan o'zini solishtinsh asosida 
undagi muvaffaqiyatlar yanada shaxsiy o'sishiga ijobiy ta’sir ko'rsatadi. Bunday 
holat o ‘quvchi(talaba)ning yanada intilishi, qiziqishlariga sabab bo'ladi. U endi 
o'zini-o'zi rivojlantinsh sari yetaklaydi. Mustaqil i
2
:lanish, mustaqil mutolaa qilishga 
intiladi. Bunday hollarda o'quvchi-talabaning o'ziga, o 'z kuchiga ishonishi ortadi. 
Demak, o'quvchi-talaba o 'z kuchiga ishondimi, u mantiqiy erkin fikrlashga, o'zini 
anglashga kirishadi. - bu pedagogik diagnostikaning oliy maqsadidir.
Pedagogik diagnostikaning uchinchi funksiyasi boshqaruv funksiyasi bo'lib, u 
o'quvchi-talabalar jamoasi va ular shaxsining nvojlanishini hamda tarbiya
10

---

topganligini boshqanshdir. Bunday boshqaruv uch etapdaolib boriladi. boshlang‘ich, 
korreksiyalovchi (joriy), umumlashtirilgan (yakuniy).
Boshlang‘ich diagnostika sinf jamoasming ishini rejalashtirish va boshqarishdir. 
Tarbiyaviy vazifalami rejalashtirish dan avval hafta, chorak, yarim yillik, butun o‘quv 
yili davomida o‘qituvchi o ‘quvchi-talabaning tarbiyalanganlik darajasini o ‘rganib 
boradi. 0 ‘quvchi-talabalardagi ijobiy, salbiy holatlaming o ‘zgarish dinamikasini 
kundalik kuzatuv asosida qayd etib boradi. Shu o ‘zgarishlarga asosan o ‘zining 
rejalarini korrektirovka etib boradi. Olingan axborotlar asosida tezda, o ‘z vaqtida ish 
uslubiga tuzatishlar kiritadi. Ular asosida o ‘quvchi-talabalaming intizomi, o ‘quv 
jarayoniga mas’uliyati, faolligi, mustaqil fikrlashini, mustaqilligini, sinf faoliyatiga 
ijodiy yondoshishini nazorat eta oladi.