‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

 
— tajovuz, qo‘rquv, asabiylik, o ‘zini tuta olmaslik 
va haqligini isbotlashga asossiz harakat qilish.
Tarbiyaviy to‘siq
 
— tarbiyasi qiyin o ‘smirlar, nosog‘lom muhit 
sharoitida tarbiyalangan shaxslami biror ilg‘or fikrga yo‘naltirishning 
qiyinligi.
M uloqot jarayonidagi to ‘siqlar m uloqotda turli xil qaram a- 
qarshiliklami keltirib chiqaradi. Ayrim hollarda, um um iy vazifa va 
m aq sadlar o ‘z q im m atin i y o ‘q otib, an to g o n izm , ya’ni o ‘zaro 
dushmanlik holati yuzaga keladi. 0 ‘zaro tushunmaslik to ‘sig‘ini yo‘qotish 
uchun muloqotga kirishuvchilar bir-birining hayot tajribasi, jamiyatda 
tutgan o‘mi, dunyoqarashi va qiziqishlari psixologiyasini tushunishga 
harakat qilmoqlari lozim bo‘ladi.
Muomalada psixologik aloqa o‘rnatish bosqichlari
1. Bolajak muloqotni bashorat qilish. Psixologik aloqa o‘matishning 
samarali bo‘lishida dastlabki rejalaming bo‘lishi maqsadga muvo- 
fiqdir.Buning uchun muloqotga kirishuvchi shaxs to ‘g‘risida birlamchi 
m a ’lumotlarga ega b o iish zarur.
2. Muloqotni engillashtiruvchi tashqi om illarni (sharoitlarni) 
yaratish. Nutq madaniyati, mimika, tashqi ko‘rinish psixologik aloqa 
o ‘matishda ijobiy natija beradi. Masalan, suhbat yurituvchining o ‘zini 
tutishiga qarab suhbatdoshda em osional holatlar yuzaga keladi. 
Suhbatdosh bilan m uloqot boshidanoq ham fikr b o ‘lishga harakat 
qilish kerak.
3. Umumiy va barqaror qiziqishlar doirasini aniqlash. Muloqot 
boshida shaxs bilan uinumiy til topishga harakat qilish darkor, umumiy 
qiziqishlaming borligi emosional turg‘un holatga olib keladi. Bu o‘z- 
190

---

o ‘zidan suhbatdoshni samimiy bo‘lishga undaydi, psixologik iqlimni 
m o‘’tadillashtirib mavqeni tenglashtiradi.
4. M uom aladagi og'ishlarni bartaraf etish psixologik aloqa 
o ‘m atishning majburiy omili hisoblanadi. Bu m uloqotga'begona 
shaxslaming aralashishi, xonada begonalaming borligi muloqotning 
kechishiga xalaqit beradi va hissiy zuriqishlami keltirib chiqaradi.
5. Individual (alohida) ta ’sir etish. Psixologik aloqa o‘matishning 
yakuniy bosqichi huquqshunosning suhbatdoshiga alohida ta ’siri 
hisoblanadi. Bu ta ’siming asosiy maqsadi kerakli, ishonchli m a’lu- 
motlami olish.
Muloqot jarayonidapsixologik aloqani o ‘rnatish usullari
• Notanish shaxslar bilan tez fursat ichida aloqa o ‘matish va 
ularga moslashish.
• Boshqa shaxslaming gapini eshita olish qobiliyatiga ega bo‘lish, 
ya’ni tinglovchanlik qobiliyati.
• Insonlarga psixologik ta ’sir ko‘rsata olish, bundan tashqari, o ‘z 
ta ’sirini o‘tkaza olish ham m uhim hisoblanadi.
• Muloqot jaiayonidashaxsdagi psixologik to ‘siqlami bartaraf eta 
olish.
Nutqiy ta ’sir etish bo^yicha tavsiyalar
1. Auditoriya yoki suhbatdoshingizni o ‘zingizga moslang? (suhbat 
ishtirokchilari yoki ishtirokchisining salohiyati, kayfiyati va xusu- 
siyatlarini inobatga oling).
2. Gapirayotgan yoki tushuntirayotgan paytingizda aytayotgan 
so‘zlaringizga to ‘liq ishonchingizni namoyon qilishga harakat qiling.
3. Suhbatda nigohingizni tinglovchiga yo‘na!tiring. Bir nuqtaga qarab 
qolmang, sizga tikilib o ‘tirgan nigohlardan qochishga o‘rganmang, 
harakat ham qilmang.
4. Nutqingiz ravonligi va tushunarligiga e ’tibo r qarating.
5. Suhbatda sizni sinash, o ‘zingizni yo‘qotish uchun qilingan 
har qanday xatti-harakat oldida aslo ojizük qilm ang. Berilgan savolni 
bilmasangizda o ‘zingizga qat’iy ishongan holda xohlagan javobingizni 
berishdan chuchimang.
6. Suhbatdoshingizning nozik jihatlarini suhbat jarayonida iloji 
boricha arlashtirmaslikka harakat qiling.
7. Suhbatdoshni eshiting, tinglang, yordam berishga harakat qiling.
8. Suhbat jarayonida suhbatdoshingizning ism ini aytib murojaat

---

qilishga harakat qiling. Chunki insonga o ‘z ismini eshitish qanchalik 
yoqishini unutmang.
9. Suhbatdoshingizning kerakli inson ekanligini, kishilarga foydasi 
tegishi mumkinligini ko‘rsating.
10. Suhbatdoshingizning fikriga hurmat bilan qarashga intiling. Hech 
qachon sizning fikringiz mutloq noto‘g‘ri deya ko‘rmang.
7 .9 . M uloqot va uni o‘rganish muammolari
Oxirgi yillarda „professionalizm“ tushunchasi tez-tez ishlatiladigan 
bo‘lib qoldi. Chunki jamiyatda tub islohotlami amalga oshirish, mehnat 
unumdorligini „inson omiii“ni takomillashtirteh hisobiga oshirish davr 
talabi bo‘lib qoldi. Ayniqsa, odamlami boshqarish sohasidagi profes- 
sionalizmga katta e ’tibor qaratilmoqda. Juda ko‘pchilik mutaxassislar 
barcha bajaradigan funksiyalari orasida odamlar bilan til topishish, 
ularga ta’sir ko‘rsatish, ular faoliyatini to ‘g‘ri tashkil qilish va bosh­
qarish eng murakkablaridan ekanligini e ’tirof etmoqdalar. Odamlar 
bilan normal munosabatlami o‘m ata olmaslik, ayniqsa, biznes sohasida 
amaliy sheriklaming holatlari, kutishlarini aniqlay olmaslik, o‘z nuqtai 
nazariga o ‘zgalami professional tarzda ko‘ndira olmaslik, „birov“ ni, 
uning ichki kechinmalari va o‘ziga bo'lgan munosabatini aniq tasaw ur 
qila olmaslik am aliy psixologiyada