‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

birinchi dan,
o'qituvchining odam - 
g a rc h ilig i, a d o la tlilig i, so f v ijd o nliligi, b o lalarn i yaxshi k o ‘rish 
xislatlari; 
ikkinchidan,
o ‘qituvchining sezgirligi, talabchanligi bilan 
bog‘liq tash q i xislatlari va xulq-atvoriga qarab; 
uchinchidan,
o ‘qituv- 
chining o ‘z fanini bilishi, uni tu sh un tira bilishi kabi ta ’lim jarayoni 
bilan b o g ‘liq xislatlariga qarab xarakterlab beradilar.
Shuni ta ’kidlab o ‘tish kerakki, tarbiya jarayonining samaradorligini 
oshirishga q o ‘yiladigan talablar bilan birga, o'qituvchi shaxsi va uning 
faoliyatiga nisbatan q o ‘yiladigan ijtimoiy talablar ham o ‘sib borm okda.
0 ‘qituvchiga jam iyat to m on id an qo‘yiladigan talablar, turli xilda 
ijtim oiy kutishlar, pedagogning individualligi, uning shu tariqa talab- 
larga jav o b berishga sub’ektiv tayyorligi m uayyan o ‘qituvchining pe- 
dagogik faoliyatiga naqadar tayyorligidan dalolat beradi.
K o ‘p ch ilik psixologlar, shu bilan birga 0 ‘zbekistonlik psixolog 
olim lar to m o n id a n olib borilgan tadqiqotlar zamonaviy o ‘qituvchi!ar 
u c h u n e n g z a ru r xislatlami aniqlab olish imkoniyatini beradi. Rossiya 
p six o lo g la rid a n N.V. K uzm in a, V. S lastenin , F .N . G o n o b o lin , 
O ‘zbekistonlikpsixologlardan R.Z. G aynutdinov, M .G. Davletshin, S. 
Jalilova, A. Jabborov, M. Q oplonova va boshqalar to m o n id an olib 
borilgan ilm iy-tadqiqotlar o'qituvchilik kasbining o ‘ziga xos xusu- 
siyatlarini a n c h a batafsil ko‘rsatib berish imkoniyatini yaratdi. Bunda 
g a p o ‘q itu v c h ilik kasbining p ro fe ssio g ra m m a (m a ’lu m tiz im g a
keltirilgan, m eh n at psixologik tom onidan o ‘rganishga va un dan kelgusi 
am aliy faoliyatda foydalanishga qaratilgan qisqa va h ar to m on lam a 
batafsil k o ‘rsatib berilgan hujjatga 
professiogramma
deyiladi). P ro ­
fessiogram m a psixologik nuqtai nazardan ishlab chiqarish faoliyati 
xarakteristikasi (aniq birorta kasb b o ‘yicha kelgusi amaliy ishlar uchun
zaru r b o ‘lgan m azm undagi barcha tom onlarini o ‘z ichiga olishi kerak) 
ustida boradi.

---

0 ‘qituvchi professiogrammasi m uayyan fan to m o n id an o ‘qituv- 
chiga q o ‘yiladigan maxsus talablam i o ‘z ichiga qam rab olishi lozim. 
Bo‘lajak o ‘qituvchi u yoki bu xildagi fan tom onidan q an day talablar 
q o ‘yilishini bilish va shu asosida o ‘quv-tarbiya jarayonini tashkil qilish 
uchun pedagogika oliy o'quv yurtlarida muayyan mutaxassislik b o ‘yicha 
o ‘qituvchi professiogrammasi ishlab chiqilishi zarurdir.
Psixologik tadqiqot ish la rin i o lib borg an M . A b d u llajo n o v a , 
E. G ladkova, A. M ashkurov, T. H am roqulov, E. X idirov va boshqa- 
larning ilmiy izlanishlari o 'zb ek tili va adabiyoti, o ‘zbek m aktablarida 
rus tili va adabiyoti, m atem atika, jism oniy tarbiya o ‘qituvchilari va 
m ak tab g ach a tarbiya m u assasalarin in g tarb iy ac h ila ri k ab i q a to r 
m utaxassisliklar bo‘yicha o ‘qituvchi professiogram m asining taxm iniy 
m odelini (nam unasini) aniqlab olish imkoniyatini beradi.
3.3. Pedagogik professiogramma
H a r b ir mutaxassislik b o ‘y ich a o ‘qituvchining ixtisoslashg an
xarakteristikasini nazarda tutgan professiogrammasi tuziladi. Jum ladan, 
o ‘quv m askanining o ‘qituvchi-m urabbiyi professiogram m asini misol 
qilib keltiram iz.
Professiogramm ada m uhim xislatlam ing borgan sari b irm u n c h a
ortib borishini hisobga olgan holda o ‘qituvchining quyidagi xislatlari 
ko‘rsatib berilishi lozim.
1) 0 ‘qituvchining shaxsiy xislatlari:
—
bolalarni yaxshi ko‘rish, u lam i sevish;
— amaliy-psixologik aql-farosatlilik;
— mehnatsevarlik;
— jam o a t ishlarida faollik;
— m ehribonlik;
— kam tarlik;
— odam iylik, dilkashlik;
— uddaburonlik, m ustahkam xarakterga ega b o ‘lish;
— o ‘z bilimini oshirishga intilish.