|
1.5. Psixologiyaning asosiy metodlari va pedagogik faoliyatda
qo‘llanilishi mumkin b o lg a n psixologik metodikalar
Aniq izlanish pred m etiga ega b o 'lg a n h a r q an d ay fan o lsha
predm etining m ohiyatini yoritish va m ateriallar t o ‘plash uchun maxsus
usullar, vo sitalard an foydalanadi va u la r fa n n in g m etodlari deb
yuritiladi. Fanning salohiyati va obro‘si ham birin ch i navbatda o‘sha
m etodlar yord am id a to ‘p langan m a’lu m o tla rn in g ishonchliligi va
validliligiga bog'liq b o ‘ladi. Bu fikrlar bevosita psixologiyaga ham
aloqador b o ‘lib, m etodlar masalasiga bu fanda ju d a katta ahamiyatga
molik masala sifatida qaraladi. Chunki yuqorida ta ’kidlaganimizdek,
psixik hodisalam i bevosita q o ‘l bilan ushlab, k o ‘z bilan ilg‘ab, quloq
bilan sezish qiyin. Lekin ju d a ko‘plab fanlar bilan faol hamkorlik
shunga olib kelganki, psixologiyaning h a r bir ta rm o g ‘i o ‘z vazifalarini
echish va m a ’lu m o tlarg a ega b o ‘lish u c h u n k o ‘p lab m etodlarni
sinovlardan o ‘tkazib, eng ishonchli va m ukam m allarini saqlab qolgan.
Matematik statistika va ehtimollar nazariyasining psixologiya sohasida
qo‘llanilishi va unda erishilgan muvaffaqiyatlar a w a lo h a r bir metodning
ishonchlilik darajasini aniqlash, qolaversa, to ‘plangan m a’lumotlam ing
qay darajada asosli va valid ekanligini isbotlashga yordam beradi.
Biz m azkur m avzuimizda har bir insonning o ‘zini va atrofidagilami
bilib olishiga im kon beradigan, murakkab b o ‘lm agan, q o ‘llash shartlari
sharoitga m os b o ‘lgan va u m u m qabul qilingan m etodlarni keltirdik.
2-rasmda keltirilgan m etodlar yordamida tadqiqotchi yoki qiziqqan
shaxs u yoki bu psixik jarayon, holat yoki shaxs xususiyatlari to ‘g‘risida
2-rasm. Pedagogik psixologiyaning asosiy metodlari
birlam chi m a ’lu m o tla r to ‘playdi, to ‘pIangan m a’lum ot yana tahlil
qilinadi va m axsus tarzda ishlatilishi m um kin.
Q uyida psixologiya, jum ladan, pedagogik psixologiya fanida eng
samarali, ishlatilishi qulay va olingan natijalar ishonchliligi yuqori
b o lg an kuzatish m etodiga to ‘xta!ib o ‘tamiz.
Kuzatish metodi tavsifi
Kuzatish m etodi qadimgi empirik m etodlarguruhiga mansub b o ‘lib,
unda hozirgi k u n d a sifat jihatidan katta o ‘zgarishlar yuz berdi. U ning
ob’ekti, k o ‘lam i kengaydi, murakkab jarayonlam i o ‘rganish imkoniyati
tug‘ildi. K uzatishning texnologiyasi takomillashdi, shakli va vositalari
ko‘paydi, o b ’ektivlik darajasi ortdi. Kuzatish psixologiya fanining barcha
sohalarini universal tadqiq qilish metodiga aylanib qoldi. Shu boisdan
bugungi k u n d a uning ahamiyati yangi bir yuksak darajaga ko‘tarildi.
Tatbiqiylik k o 'la m i yanada kengaydi, statistik m etodlarga m osla-
shuvchanligi b ila n boshqa tadqiqot m etodlaridan ajralib turadi.
Yuqoridagi mulohazalarga asoslangan holda uning ayrim manbalarda
yoritilmay q o lg an jih a tla ri to ‘g‘risida m ulohaza yuritamiz.
Kuzatish texnikasi
1. V oqelikni kuzatish oqimini muayyan qism larga ajratish (klasi-
fikasiyalash).
2. K uzatishning ko‘lami va xarakterini aniqlash.
3. K u zatish n i qayd qilish (fiksasiyalash).
4. O lingan natijalam i sifat va m iqdor jih atd an tahlil qilish.
Kuzatish ob 'ekti va predmeti
1, K uzatishn in g o b ’ekti — inson, guruhiy va jam oaviy m unosa-
batlar, o b ’ektiv va sub’ektiv kechinm alar, hayvonot olam i, shaxs
faoliyati k ab ilam i o ‘rganishdan iboratdir.
2. K u zatish n in g predm eti — insonning holati, uning harakat tez -
ligi, h arak atnin g kuchi, hamkorlik harakati, odam ning ongsiz, ongosti
va onglilik holatlari (faoliyat, muloqot) ni eksteriorizasiyalashdan ibo
ratdir. B u n d a quyidagilar inobatga olinishi zarur:
a) am aliy va gnostik harakat;
b) n u tq ak tlari, m a ’nosi, m azm uni, m ohiyati, y o ‘nalishi, chas-
totasi, ritm i, davom iyligi, intensivligi, ekspressivligi, uning leksikasi,
gram m atikasi v a fonetik qurilishi;
c) mimika, im o-ishora, pantam im ika, vokal m im ikasi;
d) vegetativ reaksiyalarning ayrim ko‘rinishlari (qizarish, terlash,
oqarish, nafas olishning tezlashuvi va qiyinlashuvi).
Kuzatish iyerarxiyasi
1. Kuzatishning m aqsadi
2. Kuzatishning vazifalari
3. Kuzatishning program m asi
4. Kuzatish fiksasiyasi.
Bunda quyidagilar nazarda tutiladi:
a) umumiy talablarga rioya qilish;
b) yaxlit qayd qilib borish;
c) kundalik;
d) texnik vositalardan foydalanish.
Kuzatishning ifodaianishi
1. Olingan m a’lum otlam ing alom at va belgilar orqali ifodaianishi
(piktogramma, grafik sxem a).
2. Standart protokollarning aks ettirilishi.
Kuzatish turlari
1. Sistematik
2. Epizodik
3. Dala sharoitida
4. Labaratoriya sharoiti
5. Tabiiy sharoitda
6. Xronologik
7. Davriy
8. Bir martalik
M ehnat faoliyatini kuzatish
1. F. Gilbertning ish kuni fotografiyasi m etodikasi (harakatni tahlil
qilish)
2. A.F. Gostevning xronokartasi (2 yoki 3 m a rta 30 minutdan
sm enadan keyin talabalarda dars boshida, o ‘rta sid a , darsdan keyin).
Kuzatish form alari
1. Aralashib yashirin kuzatish
2. Psixologik portret
3. O ch iq aralashib kuzatish (o ‘sm irlarda)
4. X ulq portreti
Kuzatishni qayd qilish turlari
1. Kundalik
2. T a ’kidlovchi
3. U m um lashtiruvchi
4. F aktik (foto video m agnit lentasi)
Kuzatish natijalarini qayta ishiash
1. Sifat tahlili
2. M iqdoriy tahlil
Kuzatish hisobotini jihozlash
1. Kirish (m uqaddim a)
2. M etodika tavsifi
3. N atijalam i tartibga keltirish
4. N atijalam in g m uhokam asi va tahlili
5. Xulosalar
6. Tavsiyalar
7. A dabiyotlar ro ‘yxati
8. Ilovalar
Konflikt holatini aniqiash
1. N izo (konflikt) m ohiyatiga kirish
2. N izoning kuchayishi
3. N izonin g echilishi
4. N izo d an keyingi psixologik h o lat
Kuzatish y a k u n i
1. U m um psixologik xulosalar chiqarish
2. M illiy etnopsixologik va regional xususiyatlarni sharhlash
Do'stlaringiz bilan baham: |
