|
Mehnat egasi bo 4ish uchun ushbu talablar amalga oshishi zarur:
1) qobiliyatlaming va boshqa kasbiy m uhim sifatlaming yuqori
darajasiga erishish;
2) mehnatdan qoniqish;
3) mehnat ob’ektini to‘g‘ri tushunish va aks ettirish;
4) o‘zini boshqara olish tizimini rivojlantirish;
5) faoliyatning umum qabul qilingan usullarini o'zlashtirish;
6) o‘zini-o‘zi baholay olish m alakalarini rivojlantirish, o ‘zini
ro‘yobga chiqara olish va hurmat qila olish.
Kasbiy mahorat sohibi b o iish uchun ikkita asosiy jihat: mehnat
egasining professionalizasiyasi va professionallik mahorati masalasi
muhim bo‘ladi. Professionalizasiya — bu m ehnat kishisining (psixologik,
fiziologik, xulq-atvor va ishga b o giiq) xarakteriologik xususiyatlarini
ish jarayonida shakllanishiga aytiladi. Bunda, albatta, bu xususiyatlar
uning m ehnat kishisi sifatida shakllanishiga, o ‘z-o ‘zini ro ‘yobga
chiqarishiga imkon berishi ko‘zda tutiladi. Professional deganda, biz
mehnat kishisining mehnat faoliyatida unga qo‘yilgan vazifalami yuqori
darajada bajarish darajasiga erishgan holatini tushunamiz.
Mehnatsubyektiningprofessionalizasiyasini ushbu to ‘rtyo'nalishda
ko'rish kerak:
1)
Uning ijtimoiylashuvi jarayoni sifatida. Bunda shaxs tomonidan
ijtimoiy normalaming o‘zlashtirilishi, ijtimoiy tajribaga ega bo‘lish,
qiziqish, qadriyatlar, ijtimoiy rollar, jam oat ishlari, ijtimoiy muhitga
kirish va moslashish amalga oshadi.
2) Shaxs rivojlanishj jarayoni sifatida. Bunda mehnat egasining
faolligi, mehnatidagi samara va yutuqlaming miqdor va sifat ko‘r-
satkichlari, kasbiy qobiliyatlarning shakJlanishi, mehnat motivlarining
mehnat talablariga ko‘ra amalga oshishi ko‘zda tutiladi.
3) Shaxsning kasbiy o‘z-o‘zini ko‘rsata olishi, o‘zini baholashi,
o‘zini nazorat qila olishi tushuniladi. Bu mehnat egasining turli yosh
davrlarida, faoliyatining turli bosqichlarida, jamiyatriing unga qo‘ya-
digan talablarida namoyon bo‘ldi. Bu, o ‘z navbatida, mehnat bio-
grafiyasi, ijod yo‘li, kasbiy rivojlanish davrlari sifatida ham e ’tirof etiladi.
4) Shaxsning faollik ko‘rinishi sifatida. Bunda shaxsning faoliyat
bilan birgalikda o ‘sishi, dinamik rivojlanishi tushuniladi.
Professionalizasiya faollik ko‘rinishi sifatida o ‘z tizimiga ega. Bu
tizimga professionalizasiya motivlari, maqsadlari, jarayonni amalga
oshirish dasturiga oid tasawurlari, m ehnat faoliyatining informasion
asoslari, qarorlar qabul qilish bosqichlari, qabul qilingan qarorlami
tekshirish b o ‘yicha nazorat operasiyalarini amalga oshirish kiradi.
Demak, professionalizasiya bu jamiyat va shaxsning vazifasi bo‘Iib,
bu jarayonning samarasi va mahsuldorligi mehnat kishisining ijtimoiy
va shaxsiy ko'rsatkichlari b o ‘yicha faoliyatini baholash va rivojlanishini
kuzatish sifatida qaralar ekan.
8.8. S haxsning m ehnat faoliyati va mehnat turlari
Shaxs m eh nat faoliyatini tushuntirishda beshta tushuncha muhim
hisoblanadi.
M ehnat faoliyati bir tom ondan odamning ehtiyojlari, ichki mo-
tivasiyasi mahsuli b o ‘lsa, ikkinchi tom ondan, aynan u shu mehnatni
amalga oshiruvchi, hamda uning mahsuUarini o‘zlashtiruvchi ham aynan
uning o ‘zidir. Shuning uchun ham shaxsning ushbu tizimdagi asl
mohiyatini bilishi, uning faolligini ta’minlovchi shart-sharoitlami yarata
olish va m ehnati mahsulini bashorat qilish faoliyat samarasining bosh
omili hisoblanadi.
Odamning m ehnatga munosabati masalasi, mehnatining shaxs
uchun m uhim qadriyatga aylanishi, m ehnat motivasiyasi masalasi
psixologiya uch un dolzarb va ahamiyatlidir. Bu masala yana shuning
uchun ham dolzarbki, O'zbekiston mustaqil bo‘lib, bozor munosa-
batlariga bosqichma-bosqich o‘tishi sharoitida odamni ijtimoiy qadriyat
hisoblanmish m ehnatga ongli munosabati va qadriyatlar iyerarxiyasida
ijtimoiy faollik va m ehnatning o ‘m ini aniq bilish asosiy hisoblanadi.
Shaxs va mehnat
faoliyati
Xulq-atvor
Natijaviylik
Qobiliyatlar
Vazifalar
Motivasiya
19-rasm. Shaxs mehnat faoliyatini tushuntirishning muhim beshta omili
Shunday qiüb, yuqorida sanab o ‘tilgan omillar m ehnatning sub-
yekti b o ‘lmish shaxsni ishga undovehi va m ehnat operasiyalarini
muvaffaqiyatli bajarishga psixologik jihatdan hozirlovchi psixologik
shart-sharoitlardir. Ular kompleks tarzda odamni m ehnat faoliyatiga
safarbar qiladi va mehnatga munosabati xarakterini belgilaydi.
M a’Iumki, tevarak-atrofimizni qamrab olgan olamdagi iqtisodiy
ob’ektlar, jarayonlar, munosabatlaming rivojlanishi va o‘zgarib borishi
iqtisodiyot va psixologiya fanlari o‘rtasidagi bog‘lanishni tobora oydinlashib
borishiga xizmat qilmoqda. Bunday bog‘lanishlami, ulaming ilmiy
tadqiqotlari kolamining kengayib borayotganligidan ham kuzatish mumkin.
Bir tomondan, zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy
va psixologik fanlaming nafaqat yaqinlashuvi, balki q o ‘shilishi, bir-
birining mohiyatiga kirib borishi sodir bo‘lmoqda.
Ikkinchi tomondan — individual, guruhli va jamoaviy psixologiyaning
xo‘jalik jarayonlariga, iqtisodiy amaliyotga hamda sohadagi boshqaruv
qarorlarining qabul qilinishiga ta ’siri keskin kuchayishi kuzatilmoqda.
Zam onaviy ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va m unosabatlam ing
shakllanish darajasiga e’tibor berib qarasak, psixologiya borgan sari
ko‘proq iqtisodiyotga kirib borayotganligi, toldirayotganligi, yo‘nal-
tirayotganligi hamda uning katta-kichik ko‘lamdagi voqeliklaming tub
negiziga aylanib borayotganligi sezilmoqda. Afsuski, bu holat iq-
tisodchilaming ham, psixologlaming ham ilmiy tadqiqotlari predmeti
sifatida izlanishlar ko‘lamini kam miqyosda qamrab olmoqda. Insonning
iste’molchi va iqtisodiy foyda izlovchilar sifatidagi xulqida kuzatiladigan
psixologik xususiyatiar Adam Smit va Alfred Marshallardan boshlab
to Jon Keynsgacha bo‘lgan „iqtisodiy nazariya“ning klassik nam o-
yondalari asarlarida aks etgan b o ‘lsa-da, iqtisodiyot fani hozirgacha
psixologiya bilan yonma-yon turib, uning ichiga kirishmagan. Psixologiya
fani esa, o ‘zining ong va psixika xususidagi ilmiy asoslangan qarashlarini
saqlagan holda, tovar va xizm atlam i ishlab chiqarish, taqsimlash,
alm ashish, iste’mol qilish, shuningdek, boshqaruvni tashkil etish
jarayonidagi iqtisodiy xulqni o‘iganishga kirishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
