‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

Aktiv  holat.  Bu  —  agar  kreslo  yoki  divan  kabi  mebel  bo‘lsa, 
unga  bemalol  yastanib  yoki  yotib  olmaslik,  suhbatdoshning  yuzidan 
tashqari joylariga qaramaslik,  mimika, bosh  chayqash  kabi harakatlar 
bilan  uning  har bir so‘ziga  qiziqayotganligingizni  bildirishni  nazarda 
tutad i;

---

•  Suhbatdoshga  samimiy  qiziqish  bildirish.  Bu  nafaqat  suhbat- 
doshni  o‘ziga  jalb  qilib,  balki,  keyin  navbat  kelganda,  o‘zining  har 
bir so‘ziga  uni  ham  ko‘ndirishning samarali  yoMidir.
•  
Oychan 
jim lik.  Bu  suhbatdosh  gapirayotgan  paytda  yuzda 
mas’uliyat bilan tinglayotganday tasaw ur qoldirish orqali o‘zingizning 
suhbatdan  manfaatdorligingizni  bildirish  yo‘li.
Agar  biz  suhbatdoshimizni  yaxshi,  diqqat  bilan  tinglasak,  bu 
bilan biz unda o‘z-o‘ziga hurmatni ham taibiyalaymiz.  Demak,  tinglash 
jarayoni  ko‘pchilik tasaw ur qilgani kabi  unchalik passiv jarayon  em as 
ekan.  Uning  muloqotning  samarali  bo‘lishidagi  ahamiyati  nihoyatda 
katta.  Chunki  tinglash  qobiliyati  gapiruvchini  ilhomlantiradi,  uni 
ruhlantiradi, yangi fikrlar, g‘oyalaming shakllanishiga sharoit yaratadi. 
Shuning uchun m a’ruzachi professoming har bir chiqishi va m a’ruzasi 
agar  talabalar  tomonidan  diqqat  bilan  tinglansa,  bu  pedagogik  m u- 
loqotdan  ikkala tom on  ham  teng yutadi.
Agar muloqot jarayonida ishtirok etuvchi ikki  jarayon — gapirish 
va  tinglashning  o‘zaro  faol  ta’siri  uchun  teng  ahamiyatini  nazarda 
tutsak,  bu  jarayon  qatnashchilarining  psixologik  savodxonligi  va 
muloqot texnikasini egallashining ahamiyatini anglash qiyin bo‘lmaydi. 
Shuning  uchun  ham  ijtimoiy  psixologiyada  odam lam i  sam arali 
muloqotga ataylab o'rgatishga juda katta e ’tibor beriladi.  Bu boradagi 
fanning  o ‘z  uslubi  bo‘lib,  uning  nomi  ijtim oiy  psixologik  trening 
(IPT)  deb  ataladi.  IPT  —  muloqot  jarayoniga  odam lami  psixologik 
jihatdan  hozirlash,  ularda  zarur  komm unikativ  malakalami  maxsus 
dasturlar  doirasida  qisqa fursatda  shakllantirishdir.  Eng  muhimi  IP T  
mobaynida  odamlarning muloqot borasidagi  bilimdonligi  ortadi.
Amaliy  muloqot treningi —  IPTning  bir  ko'rinishi  bo‘lib,  u  yoki 
bu professional  faoliyatni amalga oshirish jarayonida zarur b o ‘ladigan 
kommunikativ malaka, ko‘nikma va bilimlarni hosil qilishga qaratilgan 
tadbirdir. Guruh va jamoalarda muloqot treningi vositasida muzokaralar 
olib borish,  ish yuzasidan hamkorlik qilish  yo‘l-yo‘riq!arini birgalikda 
topish,  katta auditoriya oldida so‘zlashga o'rgatish,  majlislar o‘tkazish, 
janjalli,  nizoli  holatiarda o‘zini to ‘g‘ri tutish  malakalari  hosil qilinadi. 
Bundagi  asosiy  narsa  ~  trening  qatnashchilari  ongiga  birovlam i  tu - 
shunish,  o‘zini  o‘zga o‘miga qo‘ya olish,  boshqalar manfaatlari  bilan 
o ‘zinikini  uyg‘unlashtira  olish  g‘oyasini  singdirishdir.  T ren in g lar 
m obaynida  guruhiy  munozaralar,  rolli  o ‘yinlarning  eng  o p tim a l 
variantlari  sinab,  mashq qilinadi.

---

Asosiy  atam a  va  tushunchalar
Shaxs,  o ‘zligini  anglash;  ta’sirga  beriluvchanlik;  konformizm, 
nokorformizm,  ta ’sir  k o ‘rsatish  madaniyati;  shaxs  e ’tiqodi,  xulq 
norm alari,  ijtim oiy  norm a,  ijtimoiy  sanksiyalar,  ijtimoiy  rollar, 
ijtimoiy ta ’sir,  m uom ala,  psixologik ta’sir,  verbal ta ’sir,  paralingvistik 
ta ’sir,  noverbal  ta ’sir,  ta ’siming  tashabbuskori,  ta ’sirning  adresati, 
insoniy  m unosabatlar  psixologiyasi,  o‘zaro  munosabatlar,  samarali 
ta ’sir,  shaxslararo  m uom ala,  bir-birini  tushunish,  ijtimoiy  tajriba, 
m uloqot, 
kom m unikativ  uquvsizlik,  diskommunikasiya  holati, 
ijtim oiylashuv  ja ra y o n i,  faol  m uloqotning  paradoksal  to m o n i, 
tinglash  m ahorati,  professional  tinglash  texnikasi.
Rezyume
Shaxsga xos xulq normalari ijtimoiy kutishlar va sanksiyalar tufayli 
yuzaga  kelib,  bu  uning  ijtimoiy  rollami  bajarish  shart-sharoitlarida 
namoyon  bo‘ladi.  Shaxs  dunyoqarashi  va  e ’tiqodini  o ‘zgartiruvchi 
kuchlar  sifatida  esa,  bugungi  kun  psixologiya  fani  dunyoqarash, 
m a’naviyat  va m a’rifat,  yoshlaming m aium otlilik darajasi,  oila,  ota- 
onalar savodxonligi, bobolar va momolar, hamda ijtimoiy ustanovkalar 
kabi alohida ahamiyatga molik ijtimoiy omillar ketma-ketligini ajratib 
ko‘rsatadi.
Insoniy  munosabatlar  psixologiyasi  deganda,  bu  awalo,  o‘zaro 
munosabatlarga kirishayotgan tomonlaming bundan ko‘zlaydigan asosiy 
maqsadlari majmuasi tushuniladi. 0 ‘zgalarga samarali ta’sir eta olishga 
b o ig a n   intilishi  esa,  muloqotning  tuzilmaviy  tom onlarini  tadqiq 
etishni shakllantiradi.  Shu bois, ushbu yo‘nalishda olib borilgan  ilmiy 
izlanishlarda  m uloqotning  kommunikativ  tom onini  m a iu m o tla r 
almashinuv  jarayoni  sifatida  baholangan.  U ning  interaktiv  ham da 
perseptiv  tom onlari  esa  idrok  qilishning  persepsiya  mexanizmlarini 
o ‘rganishni taqozo etadi.
^