5-mashg`ulot

Huquqshunoslik fakulteti 1-kurs rus guruhi talabalari uchun “O‘zbek tili” fanidan amaliy mashg‘ulot.
9-mashg‘ulot.

Matbuot yangiliklari. “Shartnomaning asosiy shartlari. Oila pudrat shartnomasi” matni. Olmosh so`z turkumi. Uning ma’nosiga ko`ra turlari: kishilik, o`zlik, so`roq, ko`rsatish, belgilash, bo`lishsizlik va gumon olmoshi. Olmoshlarning tuzilishiga ko`ra turlari. Gapdagi vazifasi. Abdulla Oripov, Erkin Vohidovlar hayoti va ijodi haqida matnlar tuzish.

Shartnomaning asosiy shartlari. Oilaviy pudrati shartnomasi.

Shartnomaviy munosabatlar ma’lum bir davr ichida harakat qiladigan ishtirokchilar o`rtasidagi huquqiy aloqalar tizimidir. Qonunchilikda shartnomaviy munosabatlar odatda quyidagi tarkibiy qismlar asosida vujudga keladi: shartnomaning haqiqiylik shartlari, shartnoma tuzish tartibi, shartnomani ijro etish va ijrosini ta’minlash usullari, shartnomaviy majburiyatlarini ijro etmaslik va tegishli ravishda ijro etmaslik oqibatlari.

Yuridik fakt sifatida shartnoma tomonlarning birgalikdagi xatti-harakatlari natijasi bo`lgan bitimdir. Bu xatti-harakatlar o`zaro kelishib olingan va qonun bilan man etilmagan majburiyat shart-sharoitlarini vujudga keltirishga yo`naltirilgan bo`lishi lozim. Bunday yo`naltirilganlik mavjud bo`lmaganda shartnoma soxta hisoblanadi (masalan, pulsiz zaym to`g`risidagi shartnoma) va oqibatda haqiqiy deb tan olinmaydi.

Huquqiy adabiyotlarda fuqarolik huquqiy shartnoma shartlari odatda muhim, odatiy va tasodifiy kabi guruhlarga ajratiladi.

Shartnomaning muhim shartlari tushunchasi O`zbekiston Respublikasi FK ning 364-moddasi 2-qismida ta’riflab berilgan. Qonunda muhim deb atalgan yoki shartnomaning bu turi uchun zarur deb hisoblangan, shuningdek taraflardan birining arizasiga ko`ra bir bitimga kelinishi lozim bo`lgan barcha shartlar muhim shartlar qatoriga kiradi. Masalan, qishloq xo`jalik kontraktatsiyasi shartnomalarini tuzish va ularni ijro etish tartibi to`g`risidagi Nizomning 1-bandiga ko`ra xo`jalik qishloq xo`jaligi mahsulotlarini shartnomada nazarda tutilgan miqdorda, sifatda, assortimentda va muddatlarda ishlab chiqarishni o`z zimmasga oladi, tayyorlovchi esa uni qabul qilib olishni, belgilangan yoki kelishilgan narxlarda ularning bahosini to`lashni va xo`jalikka ishlab chiqarishni tashkil qilish, oldindan pul mablag`larining bir qismi bilan ta’minlash (avans berish) va mahsulotni jo`natishda yordam berishni o`z zimmasiga oladi.

Shartnoma shartlari tushunarli ifodalangan bo`lishi lozim. Chunki taraflar ularni talqin qilishlarida turli ziddiyatlar paydo bo`lishi mumkin.

Shartnoma ashyosini tavsif qilishda uning nominigina ko`rsatish yetarli emas. Narxni ko`rsatgan holda uning tabiiy ifodadagi miqdoriy tavsifini ham aks ettirish kerak. Miqdor shartnomada birinchi navbatda taraflarning kelishuvi orqali aniqlanadi.

Sharnoma ashyosini tavsiflaydigan asosiy jihatlardan yana biri mahsulot sifatidir. Shartnomada mahsulot sifati to`g`risidagi shart mavjud bo`lmasa, shartnoma tuzilgan deb hisoblanmaydi. Xo`jalik tomonidan shartnoma bo`yicha tayyorlovchiga sotiladigan mahsulot sifatini aniqlash standartlar, texnik shart-sharoitlar, veterinariya va sanitariya nazorati qoidalari talablariga mos ravishda amalga oshirilishi lozim. Shartnomada mahsulot sifatiga andozalar, texnik shart-sharoitlar va boshqa hujjatlardagiga qaraganda yuqoriroq talablar nazarda tutilishi mumkin.

Shartnomaning yana bitta muhim sharti mahsulotning narxidir. Xo`jalik yurituvchi subyektlarning mahsulot uchun belgilangan narxlarda to`lovni amalga oshirish majburiyati pul to`lash majburiyati sifatida vujudga keladi.

Xo`jalik va tayyorlovchilar o`rtasidagi hisob-kitoblar, qoida bo`yicha, xo`jalik topshirgan mahsulot uchun uning hisob raqamiga, maxsus hisob raqamiga yoki shartnomada ko`rsatilgan maxsus ssuda-hisob raqamiga tayyorlovchi tomonidan to`lov yo`riqnomalari, cheklar bilan pul o`tkazish yo`li bilan amalga oshiriladi. Hisob-kitoblar mahsulot qabul qilib olingach uch ish kuni ichida, agar tayyorlovchi va unga xizmat ko`rsatadigan bank turli aholi yashaydigan punktlarda joylashgan bo`lsa va aloqa sharoitlarini hisobga olgan holda besh ish kuni ichida amalga oshirilishi kerak.

Mahsulot yetkazib berish muddatlari ham shartnomaning muhim shartlaridan hisoblanadi. Qonun hujjatlarida yoki bitimda belgilangan, shuningdek sud tomonidan tayinlangan muddat kalendar sana bilan yoxud oylar, haftalar, kunlar yoki soatlar bilan o`lchanadigan vaqtning o`tishi bilan belgilanadi (FKning 145-moddasi). Ishlarning bir maromda borishi va korxonaning o`z vaqtida ta’minlanishi shu qoidaga rioya qilinishiga bog`liqdir.

Mahsulotlarni sotish muddatlari shartnomalarda ekinlarning pishib yetilish vaqti, ishlab chiqarish sharoitlari, mahsulotni qayta ishlash va saqlash sharoitlarini hisobga olgan holda, chorvachilik mahsulotlari bo`yicha esa belgilangan tartibda xo`jaliklarga yetkaziladigan xaridning har kvartaldagi hajmini hisobga olgan holda belgilanadi. Xo`jalikda qayta ishlangan mahsulot tayyorlovchi tomonidan qabul qilinadi va tasdiqlangan ekvivalent bo`yicha xarid qilishi lozim bo`lgan mahsulot hisobiga qo`shib qo`yiladi. Mahsulotni tayyorlovchiga topshirish yoki uning bevosita xo`jalikning o`zida qabul qilinishi tomonlararo kelishilgan grafik bo`yicha amalga oshiriladi, bu jadval ham shartnomaning ajralmas qismi hisoblanadi.

Taraflar o`zaro kelishuviga binoan shartnomani ijro etish jarayonida jadvalni va mahsulot yetkazib berish joyini o`zgartirishlari mumkin. Xo`jalik mahsulotni yuklash, jo`natish vaqti to`g`risida tayyorlovchini bir sutka ilgari xabardor qilishi shart.

Shunday qilib, shartnoma ashyosi, ijro muddatini va narxlarni shartnomaning asosiy shartlari deb atash mumkin. Bu shartlar shartnomada taraflar tomonidan me’yoriy tartibda yoki fuqarolik qonunchiligining umumiy muqaddimalari va prinsiplariga mos ravishda aniqlanadi.