Ўзбек тили давлат тили (эмас)

Ўзбек тили ўз мақомига эришдими?
Ҳар йили октябрь ойи кириб келиши билан оммавий ахборот воситаларида ўзбек тилига давлат тили мақоми берилиши билан боғлиқ сана эсга тушади. Қулоч-қулоч мақолалар ёзилади, радио ва телеканалларимизда соатлаб эшиттириш ва кўрсатувлар намойиш қилинади. Жойларда турли учрашувлар, давра суҳбатлари, баҳсу мунозаралар авж олади. Хўш, кейин-чи?
Афсуски, ҳали-ҳануз юртимизда ўзбек тили ўзининг қонуний мақомини эгаллаб улгургани йўқ. Ҳамон кўчаларда кетиб бораркансиз, рус, инглиз ва бошқа тиллардаги ёрлиқлар, ҳаволалар, эълон ва шиорлар кўзни қамаштираверади. Ҳалигача, одамларимиз миллий атамаларни четга суриб, “Алайский”, “Фархадский, “Ипподром”, “Зелений мост”, “Бульвар”, “Дагбитский”, Софийский”, “Луначарский”, “Высоковольтный” сингари атамаларни ишлатишни маъқул кўришади.
Яшириб нима қилдик: кўпчилик ҳамюртларимиз “тил ўргансин, улғайганида иш тополмай қийналмасин” деб фарзандини мактабларнинг рус синфига беришади. Гоҳида ота-оналар ўз боласининг “ўзбекча билмаслиги”ни айтиб мақтанаётганига гувоҳ бўламиз. Албатта, ёшларимиз қанча кўп тил ўрганса, шунча яхши. Аммо, бу “полиглотлик” она тилимизни билмаслик ёки унутиш ҳисобига бўлмасин-да!
Интернет орқали кўпгина давлат муассасаларининг ҳужжатларини излаганда, уларнинг давлат тилидаги нусхасини топа олмайсиз. Халқаро анжуманларда, конференцияларда ўзбек тилининг деярли ишлатилмаслиги ҳозир ҳеч кимни ажаблантирмай қўйган. Баъзи анжуманларда хорижлик ҳамкасбларимиз бир неча бор “Нега Ўзбекистонда халқаро тадбирлар ўзбек тилида олиб борилмайди?” деб савол беришганида, қандай жавоб қайтаришни билмай қоламан.
Хорижий элчихоналар томонидан ўтказиладиган анжуманларда элчилар қийналиб бўлса-да, ўзбек тилида гапирганига кўп бора гувоҳ бўлганмиз. Аммо бундай тадбирларда иштирок этган ўзимизнинг мутасаддилар кўпинча бошқа тилларда чиқиш қилишни афзал кўришади.
Нега? Нима учун?
Иш юзасидан қўшни ва қардош мамлакатларга кўп бориб тураман. Жорий йилнинг май ойида қўшни Қозоғистоннинг Алмати шаҳрида ўтказилган медиа-форумда иштирок этдим. Тадбирда сўзга чиққан қозоғистонлик расмийлар ўз маърузаларини она тилида ўқишди. Синхрон таржималар қозоқ, рус ва инглиз тилларида тенг олиб борилди.
Яқинда Боку шаҳрида ўтказилган бир халқаро анжуманда ҳам худди шундай ҳолатга гувоҳ бўлдик. Маҳаллий иштирокчилар озарбайжон тилида маъруза қилишди, таржимонлар синхрон тарзда рус ва бошқа тилларга ўгириб беришди.
Бир неча йил муқаддам Грузияда бўлганимда кўчалар, бинолар, пештоқлардаги ёзувларнинг барчаси грузинча экани эътиборимни тортганди. Фақат хорижлик туристларга қийинчилик туғилмаслиги учун айрим жойларда инглиз тилидаги битиклар учрайди.
Бу каби кузатишларим сўнггида “ҳеч бир халқ ўз она тилини бизчалик “қадрламас” экан” қабилидаги аччиқ хулосага келгандим. Афсуски, бу фикримни ҳамон ўзгартиролмай келаман.
Ҳолбуки, бугун ўзбек тилини хорижликлар ҳам қизиқиш билан ўрганмоқда. “Би-би-си”, “Озод Европа”, “Америка овози”, “Эрон овози”, “Спутник” сингари йирик ахборот маҳкамалари дунёнинг кўплаб тиллари қаторида ўзбек тилида ҳам ўз материалларини эълон қилиб боришади. Хитойда, Туркияда, Америкада, Германияда, Ҳиндистонда ўзбек тили бўйича махсус тадқиқотлар олиб борилади, илмий ишлар ҳимоя қилинади.