Ўзбек тили давлат тили (эмас)

Нурбой ЖАББОРОВ,
филология фанлари доктори, профессор:
– “Давлат тили тўғрисида”ги қонун қабул қилинганига ҳам қарийб 30 йил бўляпти. Бугунги кунда тараққиётнинг шитоби шу қадар тезки, у билан ҳамқадам юриш осон эмас. Шу боис мазкур қонунни Ватан ва миллат манфаатлари, замон талаблари даражасида таҳрир этиш ҳаётий эҳтиёждир. Бизнингча, қонуннинг 6-моддасига “Ўзбекистон Республикасидаги барча таълим муассасаларида, жумладан, хорижий тилларга ихтисослашган таълим муассасаларида давлат тилини ўқитишга мутахассислик тилидан кам бўлмаган миқдорда дарс юкламалари белгиланади ва замонавий педагогик технологияларни татбиқ этишга алоҳида эътибор қаратилади” тарзидаги қўшимча киритилиши мақсадга мувофиқ. 10-модда “Корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва жамоат бирлашмаларида иш юритиш, ҳисоб-китоб, статистика ва молия ҳужжатлари давлат тилида юритилади” тарзида якунланиши зарур. Мазкур моддадаги “… ишловчиларнинг кўпчилиги ўзбек тилини билмайдиган жамоаларда давлат тили билан бир қаторда бошқа тилларда ҳам амалга оширилиши мумкин” сўзлари қисқартирилиши таклиф қилинади. 20-модда матни: “Бошқа қонун ва қонуности ҳужжатларида ўзгача ҳолатлар кузатилган тақдирда ушбу моддага мувофиқлаштирилиб таҳрир этилиши зарур” тарзида якунланса, давлат тилининг ҳуқуқий мақоми муносиб ҳимоя қилинган бўлар эди. Бундан ташқари, қонунга “Ўзбекистон Республикасида давлат тилини ҳурмат қилиш барча фуқароларнинг бурчи ҳисобланади. Давлат тили меъёрларининг бузилиши, давлат тилига нисбатан ҳурматсизлик қилиниши ҳолатлари аниқланганда, қонун асосида жавобгарлик белгиланади” мазмунидаги янги модда қўшилса, ватандошларимиз қалбида давлат тилига ҳурмат туйғуси янада мустаҳкамланган бўлар эди.
Табиийки, қонун қанчалик мукаммал бўлмасин, унинг ижроси талаб даражасига кўтарилмас экан, бир қадам ҳам олдинга юриб бўлмайди. Бизнингча, давлат тилини жамият ҳаётининг барча жабҳаларида фаол қўлланишини таъминлаш бўйича алоҳида Давлат дастури қабул қилиниши, чора-тадбирлар режаси ишлаб чиқилиши ва унинг ижроси қатъий назоратга олиниши зарур. Юқори даражадаги раҳбар ходимларни тайинлашда давлат тилини мукаммал билиши, унга оғишмай амал қилиши асосий мезонлардан бири ҳисобланишига эришиш бу борадаги ютуқларни кафолатлаган бўлар эди. Негаки, қонунга раҳбарнинг ўзи қатъий амал қилар экан, бу ҳол элнинг руҳиятига ҳам таъсир этмай қолмайди.
Давра суҳбатида кўтарилган мазкур мавзу кўп қиррали, залворли, ўта масъулиятли масала ҳисобланади. Табиийки, уни бир суҳбат доирасида тўла қамраб олиш имконсиз. Бугун суҳбатдошлар томонидан мавзуга оид айрим жиҳатларгина тилга олинди. Ёзувчилар уюшмасида давлат тили, унинг нуфузини оширишга бағишланган тадбирлар, давра суҳбатлари давом этади.
Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати Кенгашида Давлат тили масаласи кўтарилгани ҳамда ҳукуматимиз томонидан “Йўл харитаси” ишлаб чиқилгани, бу борада аниқ чора-тадбирлар белгилангани бугунги куннинг энг муҳим ва энг эзгу ишларидан бири бўлди. Чунки миллий тил – миллий дид, миллий тафаккур, миллий савиянинг асоси ва мағзи. Ўз тили учун қайғураётган миллат дунё халқлари сафида ўз ўрнини, чинакам мустақиллигини асрашга, ҳимоя қилишга жидду жаҳд қилаётган миллат саналади. Умид қиламизки, бу борада кўрсатаётган саъй-ҳаракатларимиз келажак авлодлар томонидан фахрланишга арзигулик натижалар беради.
Бахтиёр ҲАЙДАРОВ ёзиб олди.
uzas.uz