‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. K. Aripov, A. M. Abdullayev

ш ш ш ш ,
К
13.8-rasm. To‘g‘ri (a) va teskari (b) pyezoeffekt.
Akustoelektronika asboblarida chastotasi 1ч-10 G G S bo‘lgan, kvars,
litiy niobiti va tantalati ham da CdS, ZnS, ZnO , GaAs, InSb va
boshqa yupqa yarim o‘tkazgich qatlam larda generatsiyalanadigan
ultratovush to ‘lqinlar ishlatiladi. Ushbu diapazondagi hajmiy va sirtwww.ziyouz.com
kutubxonasi
akustik tolqinlar (SAT) ishlatiladi. SATlarda ishlaydigan akustoelektron
asboblar keng tarqalgan. Ularga kechiktirish liniyalari, polosali filtrlar,
rezonatorlar, turli datchiklar va shunga o ‘xshashlar kiradi. Bu
asboblarda elektr signallarni akustik signalga va aksincha o ‘zgartirish
m axsus o 'z g a rtirg ic h la r y o rd am id a am alg a o sh a d i. S A T lar
o ‘zgartgichlarining yetti turi mavjud b o ‘lib, am alda ikki m etal
elektrodlari sinfaz va qoziqsimon joylashgan turlari keng tarqalgan.
SATlar asosidagi sodda akustoelektron asbob — sinfaz o ‘zgartgichli
kechiktirish liniyalari tuzilishi 13.9-rasm da ko ‘rsatilgan. Sinfaz
o'zgartgich pyezoelektrik plastinaning astoydil sayqallangan qaram a
qarshi yuzalariga joylashtiriladigan ikkita elektroddan tashkil topadi.
O'zgartgichlar qalinligi 0,1^-0,5 mkm ni tashkil etuvchi yupqa metal
parda ko‘rinishida bo‘ladi.
13.9-rasm. Elektroakustik kechiktiruvchi liniyaning tuzilishi:
yon tomondan (a) va ostidan (b) ko‘rinishi.
Yuqorida joylashgan elektrod taroqsimon tuzilishga ega bo‘lib,
fazoviy davri sirt to ‘lqin uzunligiga teng bo‘lishi kerak. Chapdagi
sinfaz o'zgartgich kiruvchi elektr signal ta’sirida kristalda sirt to ‘lqinini
uyg‘otadi (teskari pyezoeffekt hodisasi). Akustik to‘lqin uzunligi akustik
tebranishlarning tarqalish tezligi 3ak va elektr tebranishlar chastotasi
T o‘lqin uzatgichda bo'ylama garmonik akustik to ‘lqin hosil qilindi
deylik. Ushbu to ‘lqin kristalda qalinligi taxminan to'lqin uzunligiga
teng bo'lgan sirtqi qatlam bo'ylab bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga
bosim ni o ‘zgartirib tarqaladi. Bosim ning o ‘zgarishi kristalning
deformatsiyalanishiga va qarama-qarshi ishorali zaryadlar (pyezo —
EYuK) hosil bo‘lishiga olib keladi. Kristal siqilgan joylarda zaryadlar
ishoralari bir xil taqsimlanadi, kristall cho‘zilgan joylarda esa zaryadlar
a)
b)