|
16- chizma. Fillips egrisi.
Manba: Мамедов О. Ю. и др. С оврем енная эконом ика. Ростов на Дону. 1 9 9 8 .- 604 с.
. Inflatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari
Har bir mamlakatda inflatsiya mavjudligi undagi iqtisodiy holatning yom onlashuviga sabab b o ‘ladi. U shbu salbiy ho latlar quyidagi yo‘nalishlarda yuzaga chiqadi:
Ishlab chiqarish hajmi qisqaradi, chunki narx-navolaming doimiy tarzda tebranib turishi ishlab chiqarishni rivojlantirishga b o ‘lgan istiqbollarga ishonchni yo'qotishga olib keladi;
Ishlab chiqarish sohasidagi kapital savdo va vositachilik ope- ratsiyalariga oqib o ‘tishi kuzatiladi. Chunki savdo va vositachilik sohalarida kapital aylanishi tez amalga oshadi va katta foyda keltiradi. Inflatsiya yuqori bo‘lgan davrda aholi o'rtasida puldan qochish holati kuzatiladi, ya’ni kishilar qo‘llaridagi pullardan imkoniyat darajasida tezroq sarflashga harakat qiladilar. Ular pullarga turli tovarlar sotib oladilar. Buning natijasida savdo va vositachilik do‘konida tovarlar tez sotiladi;
Narx-navoning keskin va notekis o'zgarishi natijasida chayqov- chilik kengayadi. Inflatsiya natijasida tovar tanqisligi (defitsit) yuzaga chiqadi. Ushbu taqchillik narx-navoning keskin ko'tarilishiga olib keladi;
Davlat moliya resurslari qadrsizlanadi. Davlat budjeti daro- madlari budjet xarajatlari amalga oshirilgunga qadar qadrsizlanadi. Budjet daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi mutanosiblikni saqlash qiyinlashadi va buning natijasida budjet taqchilligi (defitsiti) yuzaga chiqadi;
Mamlakatda kredit operatsiyalari cheklanadi. Chunki inflatsiya darajasi tufayli yuridik va jismoniy shaxslarga tijorat banklaridan beriladigan kreditlarning foiz darajasini yuqori darajada o'rnatiladi. Ushbu salbiy holat ishonchni pasaytiradi.
Inflatsiyaning eng asosiy ijtiinoiy oqibati bo'lib daromadlar va boyliklarni qayta taqsimlanishi amalga oshishi hisoblanadi. Ushbu qayta taqsimlanishi quyidagi omillar natijasida amalga oshadi:
mamlakat aholisining daromadlari indeksatsiya qilinmasligi;
tijorat banklari tom onidan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan kreditlar baholar indekslarining o'zgarishini hisobga olinmagan holda berilishligi.
Inflatsiya shart-sharoitlarida mamlakatda ichki mahsulot va milliy daromad quyidagi yo'nalishlarda qayta taqsimlanadi:
Milliy iqtisodiyot tarmoqlari, ishlab chiqarish sohalari va mamlakat hududlari o'rtasida narx-navoning notekis o'sishi natijasi;
Mamlakat aholisi va davlat o'rtasida. Bunda davlat tomonidan muomaladagi ortiqcha pul massasidan qo‘shimcha daromad sifatida foydalanadi. Xalqaro amaliyotda bu inflatsion soliq deb nomlanadi;
Mamlakat aholisining sinflari va turli toifalari o'rtasida. Mah- sulotlar va xizmatlarga bo'lgan narx-navoning notekis o ‘sib ketishi natijasida aholi o'rtasida ijtimoiy toifalarga bo'linishini (boylar, kambag'allar, qashshoqlar), mulkiy holatidagi farqni chuqurlashuviga, jam g'arm alar va joriy iste’molning keskin o'zgarishi yuzaga chiqadi. Inflatsiyaning ijtimoiy salbiy ta ’siri eng awalo qat’iy belgilangan daro madlari oluvchi shaxslar hisoblangan — nafaqaxo'rlar, nogironlar, ko'p farzandli oilalar va davlat xizmatchilari (o'qituvchitar, vrachlar, bog'cha xodimlari va boshqalar) uchun juda og'ir kechadi;
Debitorlarva kreditorlar o'rtasida. Ushbu holatda olingan qarz- larni pul qadrsizlanishi natijasida debitorlar daromad oladi va buning aksi, kreditorlar qo'shimcha zarar ko'radi.
Biz yuqorida keltirgan inflatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy salbiy oqibatlari qo‘shimcha ravishda mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarga ham faol ta’sir ko‘rsatadi. Inflatsiya darajasi yuqori mamlakatlar bilan qo'shim cha sug'urta va turli kafolatlar asosida o ‘zaro m unosablar olib boradilar. Xalqaro amaliyotda ushbu munosabatlar savdoning kamsitilishi yoki diskriminatsiya deb nomlangan.
Mamlakat iqtisodiyotiga ayniqsa jilovlanmagan (giperinflatsiya) juda salbiy ta ’sir etadi. Buning natijasida iqtisodiy va ijtimoiy qarama- qarshiliklar keskinlashadi, aholi o ‘rtasida hukumatga bo‘lgan norozilik kuchayadi. Shuning uchun, hukumat qarama-qarshiliklarni ijobiy hal qilish, milliy pul tizimining barqarorlashtirish uchun oqilona ishlab chiqilgan inflatsiyaga qarshi chora-tadbirlarni amalga oshirishi lozim boMadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
