Kreditningqaytaribberishliliktamoyili. Bu tamoyil kreditning mustaqil iqtisodiy kategoriya ekanligi shartidir, qaytib berishlik kreditning urnumiy belgisi hisoblanadi, qaytib berishlilik o ‘z - o ‘zidan vujudga kelmaydi: u moddiy jarayonlarga, qiymatning aylanishini tugashiga asoslanadi. Ammo doiraviy aylanishning tugashi — bu qaytarib berishi emas, faqat qaytarib berish uchun zamin tayyorlashdir. Kreditni qaytarish aylanishdan chiqqan mablag'lar qarz oluvchiga pul mablag‘larining qaytarish imkoniyatini bergan taqdirda qaytariladi, qaytarib berishlilik ikki yoklama jarayonni ifoda etadi, u kreditor uchun ham, qarz oluvchi uchun ham bir xil darajada muhimdir.
Qiymatni qaytaruvchi haiakatida huquqiy tomoni ham muhimdir. Muayyan bir muddatga beriladigan qiymatga egalik huquqi kreditordan qarz oluvchiga o'tmaydi.
Qarzga beriladigan qiymat faqat muayyan bir tnuddatgina o 'z egasi qo‘lidan uzoqlashadi, lekin egasini o'zgartirmaydi.
Bo‘sh turgan resurslarni akkum ulatsiya qiluvchi b an k la r bu resurslardan o ‘z resurslari sifai'da foydalana olmaydi. Batik qarzga beruvchi mablag‘ning egasi bo'Iib korxona, tashkilot, alohida shaxslar hisoblanadi.
Qaytarib berishlilik muayyan shartncrnada o'zining o 'rm ni iopadi.
Qaytarib berishlilik obvektiv belgi hisoblanadi. Kreditni qaytarib berishlilik tomoni uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan, shu jumladan, moliyadan farq qilish imkonini beradi.
Kreditdan samarali foydalanish asosidagi qaytarib berishlilik — butun bank faoliyatining markaziy punkti hisoblanadi. Kreditning bu
tamoyili amaliyotda kredit va undan foydaianganlik uchun foiz summasini kredit bergan muassasa hisobiga ko‘chirish yo'li bilan to'lanadi. Shu yo‘l bilan banklar kredit resurslarining qayta tiklanishini t a ’minlaydi. Sobiq ittifoq davrida markazlashgan rejali iqtisodiyot sharoitida kreditlashning «qaytarilmagan ssuda» deb ataladigan noras- miy tushunchasi bor edi. Kreditlashning bu shakli xalq xo‘jaligining ko‘p tarmoqlarida ayniqsa qishloq xo‘jaligi sohasida keng tarqalgan edi. Kredit davlat banki tomonidan qarz oluvchining moliyaviy ahvolini hisobga olmagan holda berilar edi. 0 ‘zining iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra qaytarilmaydigan ssudalar budjet subsidiyalarini qo‘shimcha shakli sifatida namoyon bo'ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida «qaytarilmas kredit» tushunchasi bozor iqtisodiyoti tamoyillariga yot bo‘lib, bunday kreditning amaliyotda bo‘lishi iqtisodiyot uchun juda xavfli hisoblanadi. Kreditningmuddatliligi. Bu tamoyil kredit beruvchidan olingan kreditni o ‘z vaqtida qaytarib berish muddatini, ya’ni kreditning qanday muddatga berilganligi bilan xarakterlanadi. Bunda shu muddatlilik
tamoyiliga ko‘ra uzoq va qisqa muddatli kreditlarga bo'linadi.
Kreditning muddatlilik tamoyili qarzdor uchun qulay bo'Igan har qanday vaqtda emas, balki kredit bitimida ko‘rsatilgan m a ’lum muddatda kreditni qaytarilishi zaair ekanligini bildiradi. Kreditning muddatliligi har ikkala tomon, kreditor va qarz oluvchi uchun mu- himdir. Agar kreditor foizi bilan o ‘z vaqtida qaytarib olsa, uni egasiga qaytarish yoki yana kreditga berish imkoniyatiga ega bo'ladi. Qarz oluvchi kreditni samarali ishlatib, uni o‘z vaqtida kreditorga qaytarish va shu bilan shartnomadagi jazo choralaridan qutulishidan manfaatdor. Kreditning muddati bo'yicha kredit shartnomada ko‘rsatilgan shartlar- ning buzilishi natijasida qarz beruvchi qarz oluvchiga iqtisodiy choralar (jarimalar shaklida, kredit bo‘yicha foiz darajasini oshirish, kreditning muddatini qisqartirish va boshqa) ni qo‘llash mumkin. Bu choralar ham yordam bermagan hollarda qarz beruvchi moliyaviy talablarni xo‘jalik sudi orqali undirib olishi mumkin. Kreditning muddatliligi kelib tushuvchi boyliklar tejamli va qayta ishlash muddatiga, ishlab chiqarilgan mahsulotni jo ‘natish muddatiga, tovarlarni sotish muddatiga va pirovard natijada aylanma fondlarning doiraviy aylanishining tezli- giga bog‘liqdir.
