Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

История ат-Табари. с. 139-140.
51


Ю қорида таъ кидланганидек, бу даврдаги Ўрта О сиё ди п лом а- 
т и к а л о қ а л а р и ғоят м у р ак каб с и ё с и й вази ятд а юз берди. Бу 
соҳадаги ҳар бир ҳужжат ва ўш а вақт м анбаларидаги саҳиф аларда 
ана ш у қалтис си ёсий-ҳарб ий ҳолат ўз а к си н и топган. Бу ерда 
ф ақ ат ун и н г айрим лари ҳақида мулоҳазалар б илдирилди, холос.
Ш у тарзда бу даврга оид м анбаларда келтирилган д и п л ом ати к 
а л о қ а л а р т а р и х и г а о и д м а ъ л у м о т л а р ў т м и ш и м и з н и н г ўта 
мураккаб воқеалар билан тўла б и р вақтида Ватан ҳи м ояси , ун и н г 
д ахлсизлигини сакдаш йўлида аж д одлари м и з том он и д ан амалга 
ош ирилган тадбирлар ҳақида тасаввур беради. Бу соҳадаги кўп 
м ат е р и а л л а р ўш а д а в р с и ё с и й - т а р и х и й в о қ е а л а р и г а я н г и ч а
қараш , уларни о д и л он а т а л қ и н эти ш и м к о н и н и яратади.
52


М Ў ҒУ Л Л А Р И С Т И Л О С И А РА Ф А С И Д А ГИ
Д И П Л О М А Т И К А Л О Қ А Л А Р Т А Р И Х И Д А Н
1199 йил ё зи д а Н и ш о п у р д а н Х о р азм га қ ай та ё тга н п ай тд а 
Х оразм ш оҳ А лоуддин Т акеш йўлда ҳаёт б илан видолаш ади. Ш у 
й и л н и н г ию ль ой и д а у н и н г ўғли Қ утбиддин М уҳаммад Х оразм
с а л т а н а т и т и з г и н и н и ў з қ ў л и г а о л а д и . У т а р и х д а С у л т о н
М у ҳ а м м а д Х о р а з м ш о ҳ н о м и б и л а н м а ш ҳ у р б ў л и б , б у ю к
Х оразмш оҳлар и м п ер и яси н и н г ҳалокати бевосита унинг ф аолияти 
билан боғлиқ.
Уш бу м асалага б ағи ш л ан ган асарларда турл и -тум ан, ай ри м
ҳолларда бир-б и ри га зид қараш лар мавжудлиги кўзга таш ланади. 
У ларнинг айрим ларида бу зот ў зи н и н г давом ли жангу ж адаллари 
б илан хал қ о м м а с и н и н о р о зи қи л и б қўйганлигидан мўғул бос- 
қ и н ч и л ар и га қ а р ш и ку р аш б о ш д а н о қ т а ш к и л и й тус ол м ад и , 
дейилса, б ош қалари д а у н и н г Бағдод халиф алигига қ арш и кураш и 
натиж асида х а л и ф а л и к н и н г мўғуллар б илан яқи н л аш уви содир 
бўлди-ю , Х оразм ўртада як к а л а н и б қолди, деган ф и кр-м ул оҳаза- 
л а р м айдонга таш л ан ад и , я н а бирларида Х оразм ш оҳнинг ҳарбий 
маҳорати пастлиги ва ш иддатси злиги ҳақида сўз борса, б ош қа 
б и р ж ойда у д о в ю р ак , б о ти р , ж асур ва ю к сак ҳарбий истеъдод 
соҳи б и с и ф а т и д а т а л қ и н эти л ад и . Бу ҳол ғоят м у р ак каб б и р
т а р и х и й ш а р о и т д а ф а о л и я т к ў р с а т г а н С у л т о н М у ҳ а м м а д
Х о р а зм ш о ҳ б и л а н б о ғ л и қ ҳ о д и с а л а р а т р о ф л и ч а ў р г а н и л м а - 
га н л и г и д а н д а л о л а т б е р а д и . У н и н г д и п л о м а т и я с о ҳ а с и д а ги
си ёсати қам, д а в л а тч и л и к с и ё са т и н и н г б о ш қ а ж абҳаларида бўл- 
га н и д е к , ўта м у р а к к а б б и р в а зи я т д а о л и б б о р и л г а н л и г и н и
к ў р с а т а д и . К ў п г и н а м а н б а л а р д а т а ъ к и д л а н и ш и ч а , С у л т о н
М уҳамм ад Х о р азм ш о ҳ М а р к а зи й О сиёд а қарб ий ж иҳатдан катта 
заф арл арга э р и ш га ч , Х и т о й н и ҳам забт эти ш м ақ сад и д а а н ч а- 
м ун ча т а й ё р г а р ч и л и к к ў р а б о ш л а га н . А м м о тезд а у ш а р к д а
Ч и н ги зх о н р а ҳ н а м о л и ги д а п а й д о бўлган ул кан куч - м ўғуллар- 
н и н г қато р за ф а р л а р и ҳақи д а хаб арлар э ш и та б о ш л ай д и . Я н ги
ф о т и ҳ У йғур ва Т и б е т м и н т а қ а л а р и н и қўлга ки р и тгач , 1215 
й и л д а Ш и м о л и й Х и т о й н и н г п о й т а х т и П е к и н ш а ҳ р и н и
эгаллайди.
Бундай б и р ш арои тд а С ултон М уҳамм ад ан а ш у хабарларни 
т е к ш и р и б к ў р и ш , ш а р қ қ а ғулғула с о л а ё т га н мўғул қуд рати
53


ҳақида а н и қ м аълумотга эга бўлиш м ақ сад и д а ўз д авл ат арб об- 
л ар и д ан б и ри С а й й и д А ж алл Баҳоуддин Р о зи й б о ш ч и л и ги д а 
Х итойга э л ч и л и к ж ўнатади. “ Т аб ақ о ти Н о с и р и й ” к и т о б и н и н г 
м уаллиф и бу тўғрида м аълум от б ерар э к а н , уш бу э л ч и л и к н и н г 
м ақсади ва вази ф алари ҳақида қу й и д аги л ар н и ёзи б қолдирган: 
“ Бу э л ч и л и к н и н г сабаби шул э д и к и м , Ч и н ги зх о н -н и н г пайдо 
бўлиш тарихи ва мўғул л а ш к а р л а р и н и н г Т ам гоч, Т ў қи р , Т и б ет 
м ам л ак атл ари , Ч ин и к ^ и м и , У зо қ Ш ар қд аги и сти л оси ҳақида- 
ги хабарлар тўгрисида и ш о н ч л и о д ам л ар о р қ а л и а н и қ м аълу­
м отлар й и ги ш ҳамда мўгул л а ш к а р л а р и н и н г аҳвол и , с и ф а т и , 
у н и н г сон и ва қуроли ҳақида м аъ лум от тўп л аш д ан и б о р ат э д и ” 1.
Ч и н ги зх о н ўз ҳузурига к е л га н Х о р а зм э л ч и л а р и н и яхш и
кутиб олади. У эл чи л арга катта и зза т -и к р о м кў р сати б , и кки
м ам л ак ат ўртасида дўстон а м ун осаб атл ар ва ти ж о р ат и ш л ар и н и
й ў л га қ ў й и ш н и я т и д а Х о р а з м ш о ҳ г а к а т т а с о в г а - с а л о м л а р
ю боради. М у а л л и ф н и н г ё зи ш и ч а , у э л ч и л а р га ш ундай хитоб 
қилади: “ М уҳамм ад Х о разм ш оҳга ай ти н г, м ен кун ч и қ а р то м о н
п о д ш о с и б ў л са м , у кун б о т а р т о м о н п о д ш о с и д у р . Б и з н и н г
ў р там и зд а аҳду ваф о , м еҳру м уҳаббат ва д ў с т л и к м устаҳкам
бўлсин ва ўзаро ти ж орат ҳамда к а р в о н л а р б о р д и -к е л д и с и йўлга 
қ ў й и л с и н ”2.
Бу орада мўгуллар ўз ҳудудларини то О л той то г ти зм а л а р и - 
н и н г гар б и й э т а к л а р и , Т и ё н - Ш о н ,. Б алхаш кўли ҳ авзаси ва 
И с с и қ к ў л га ч а к е н г а й т и р и б к е л д и л а р . Х о р а з м ш о ҳ ҳам ўз 
ч е га р а с и н и Қ и п ч о қ ч ў л л а р и га ч а е т к а зд и . Н а т и ж а д а Х о разм
тож и рлари О лтой д о во ни о р қ а л и М ўғулистон ва Х итой б илан 
с а в д о -с о т и қ о л и б бори ш и м к о н и га эга бўлдилар. М ан баларда 
а й т и л и ш и ч а , м усулм он с а в д о га р л а р и д а н уч н а ф а р и - А ҳм ад 
Х ўж андий, Абдулло бин А м и р Ҳ усай н Ж е н д и й ва А ҳм ад Б ол- 
ж и ж н о м л и ш а х с л а р за р д а н т ў қ и л г а н қ и м м а т б а ҳ о м а т о л а р
о р ти л ган ўз савдо к а р в о н л а р и б и л ан Ч и н ги зх о н қ ароргоҳи га 
келадилар. М ўгул ҳукм дори ул арн и катта ҳурм ат ва эҳтиром
ила қ арш и о л и б , у л а р н и н г м а т о л а р и н и ю қ о р и баҳода харид 
қ и л и ш н и б у ю р а д и . Ў з н а в б а т и д а , у ў з т и ж о р а т ч и л а р и н и
х о р а зм л и к л а р га қўш и б ж ўн атад и . Э р о н л и к м у а л л и ф л а р н и н г
/. 

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish