о в о за л а р г а қ а р а г а н д а , а р а б л а р д а н т о в о н у н д и р и ш м о қ ч и ва
қў ш и н н и улардан н ари га о л и б к е т и ш м о қ ч и ” , д еган п ар ч а уз
м а ъ н о с и н и то п а д и ва 718 й ил воқ еал ари с и ф а т и д а а н и қ л и к
касб этади.
Бу хужжат айни вақтда тож и к этн он и м и н и н г пайдо бўлиши
тўғрисида қ и зи қ маълумот беради. Хужжат м атнининг 21 -сатрида
“Т ож и к лар билан сулҳ (битим ) асосида ч ек и н д и ” деган жумла
иш латилган. Т о ж и к этн он и м и га асос бўлган “т а зи к ” сўзи сугд
ёдгорликларида ана шу ҳужжат наш р этилгунга қадар учрамаган
эди. Л ек и н бу сўз ф орс м анбаларида “ қул” маъносини англатгани
маълум. Бу масалага ўз вақгида рус олими В.В. Бартольд, инглиз
о л и м и Т.В . Б ей л и , й и р и к эр о н ш у н о с ол и м В.Б. Х ен н и н гл ар
эътибор б ериш ган эди. Арабларга нисбатан этноним сиф атида
қўлланган Т ози (к) сўзи ислом д и н и тарқала бош лаш и муносабати
билан шу д и н н и қабул қилган бош қа халкдарга, хусусан, эроний
о и л а г а к и р у в ч и а ҳ о л и га н и с б а т а н ҳам қ ў л л а н а б о ш л а н г а н .
М аълум ки , араб и с ти л о с и н и н г д астлабки б о с қ и ч и д а н о қ Э рон
ва унга қўш ни ерлар босиб ол и н и б , ислом ди н и маж бурий ж орий
қилина бошланган. К ейинчалик бу жараён Ўрта Осиёга ҳам ёйилган.
Ш у воқеалар асносида ислом ни қабул қилган аҳоли қатламига
н и с б а т а н а р а б л а ш г а н , я ъ н и т о ж и к а т а м а с и н и қ ў л л аш к е н г
тарқалган. Н атижада бу ном ислом ди н и ом м авий ш аклга кирган
б о сқ и ч д а эр о н тилларида сўзлаш увчи Ўрта О си ё халқларидан
б и ри н и н г, \о зи р ги тож ик халқининг этноним ига ай л ан ган 1.
Бу ерд а Ч о д и р ч и к атам аси ҳам и ш л ати л ган и н и кўрд и к. У
ж угроф и й ном ш аклида тил га ол и н ган . У ҳолда бу ж ой қаерда
бўлди э к а н ? Э ҳтим ол, бу атам а м и н тақ а, ж ўғроф и й туш унча
с и ф а т и д а и ш л а т и л га н д и р . Б и р и н ч и ў р и н д а э л ч и Ф а т у ф а р н
“ Ч о д р ч и к сулҳи туф айли ёрдам чи жуда а н д у қ н о к д и р ” д еб ёзади.
Э лчи Ф ату ф ар н Суғдга қ ай ти ш га и м кон то п м аган л и ги н и қуй и -
даги п арча ян ад а о й д и н л аш ти р ад и ва ж угроф ий туш унчаларга
а н и қ л и к ки ри тад и : “ С ўнғра, ж ан о б , мен А н в ар ткан га келган
вақтим да, ж а н о б , пастки - Ч о д р ч и к ерл ари д ан ҳеч қандай яхш и
о воза эш и тм а д и м , б у н и н г устига, У струш ан ерлари (ви л ояти )
ҳам м аси (душ м анга) т о п ш и р и л г а н ” . У ш бу п арчад а хат м уал
л и ф и Ч о д р ч и к ҳ а м д а У с т р у ш а н е р л а р и н и а н и қ ф а р қ л а б
кўрсатган. Д е м а к , ю қорида қай д этилган Ч од рчи к сулҳи тарихий
Do'stlaringiz bilan baham: