Ўзбек дипломатияси тарихидан

Эрон шохи Дорога берилган жавоб
Э рон ш оҳи Д о р о (м илоддан олд и н ги 522-485 й и ллар) Турон 
сарҳадларига б остириб к и р а р э к а н , бу ердаги кўч м ан ч и с к и ф
қаб и л ал ар и н и жуда тез ўзига б ўй су н д и р и ш н и хаёл қ и л ган д и . 
А м м о бундай бўлмади. Д о р о ў зи н и н г 700 м и н гл и к сарбозларига
/. 
Бичурин Н.Я. Собрание сведений... Т. 2. с. 16-162.
238

---

и ш о н а р эди. У лар м а ш қ курган, кўплаб ж ан гл ард а ч и н и қ қ а н
б ўлсалар-да, отда ю риш да, найза отиш да ски ф ларга тен г кела 
олм ас эдилар. Т унда к и ч и к -к и ч и к с к и ф тўдалари эр о н и й л а р н и н г 
олд и н ги қи см лари га қўққисдан ҳужум қи л и б , қи ри б таш ладилар. 
Д о р о қўш и н л ари борган сари си йраклаш аверди. Д о р о н и н г сабр- 
т о қ а т и ту га б , с к и ф л а р ш оҳи И д а н ф р и с г а м ак ту б й ў л л ад и . 
М актубда бундай дейилган эди:
“Т е н та к , и к к и йўлдан б и р и н и тан л а, и м к о н и н г бор. А м м о 
сен қо ч и б ю рибсан. А гар м ен га қарш и тури ш га куч и н г етса, 
д айдиб ю риш дан тўхта, м ен билан ж ан г қил. А гар заи ф л и ги н гн и
та н о л с а н г, қ о ч и б о во р а б ўл м а, е р -с у в и н гн и ўз су л то н и н гга 
с и й л о в қи л и б б ерги н -д а, келиш ув битим и ту зги н ” .
С к и ф л а р ш оҳи И д ан ф р и с Д о р о н и н г ушбу хатига бундай ж авоб 
берган экан:
“ М е н и н г аҳволим бун д ай , шоҳ! М ен аввал л ари ҳам б и рор 
ким садан қўрқиб қочм аганм ан. Ҳ озир ҳам сендан қўрққаним учун 
қочаётган им йўқ. Т и н ч л и к вақтида қандай йўл тутган бўлсам, 
ҳ о зи р ҳам ш у н д а й йўл т у т я п м а н . С е н б и л а н д а р ҳ о л ж а н г
қи л м аган и м н и н г б оиси бундай: ш аҳарларим из ёки э к и н экадиган 
ер л ар и м и з б ўлсаки, у л арн и н г тал о н -то р о ж қ и л и н и ш и ва яксо н
б ў л и ш и д а н қ ў р қ с а к . Ш ул с а б а б с и з л а р б и л а н д а р ҳ о л ж а н г
б о ш л а м а д и к . А гар ж а н г қ и л и ш н и ж уда и с та с а н ги з, о та л а р и - 
м и зн и н г қ а б р л ар и н и то п и б , уларни о ёқости қи л и ш га у р и н и б
кўринглар, ж ан г қи л ам и зм и , йўқм и, кей и н биласизлар. Бу ж анг 
ҳақида ай тган и м . М ен ўз султоним ва ҳукм дорим деб Зевс билан 
Г естияни - с к и ф л а р м ал и каси н и ҳисоблайм ан. С ен га эса сийлов 
қ и л и б , е р -с у в ў рн и га б о ш қ а н ар сал ар н и ю б о р ам ан . Ў зингни 
м енга сул тон , ҳоки м деб ҳи соб лаган и н г учун ҳали ад аб и н гн и
ейсан!” 1.
К ў р и н и б т у р и б д и к и , с к и ф л а р ш оҳи И д а н ф р и с Д о р о н и н г
б ў й с у н и ш ҳ а қ и д а г и т а л а б и га м ағр у р о н а ж а в о б б е р га н , у ўз 
ю рти н и б и р о вга б ери б қўй м асл и ги н и , у н и н г ж а зо с и н и бери ш га 
та й ё р э к а н л и ги н и б и л ди рад и . О радан кўп ўтм асдан қум л и кл ар 
ичида с а р о си м а га туш и б қол ган Д о р о қароргоҳи га ск и ф л а р д а н
м ахсус совға келади. Бу совға қуш , с и ч қ о н , б ақа ва беш та ўткир 
ўқдан и б о р ат эди. Э р о н и й л а р , ж ум лад ан , Д о р о н и н г ўзи ҳам бу
/. 
Д р а ч у к В. Д орогам и тысячелетий. М ., 1976. с. 34-бет .
239

---

н арсал ар с к и ф л а р н и н г ен ги л ган и дан д а р ак берувчи б и р мужда 
деб қувонадилар. Ф ақат Д о р о н и н г маслаҳатчиси Гобрийун бундан 
тўғри хулоса чи қарад и : “ Бу с к и ф л а р н и н г б и з н и н г ол д и м и зга 
қўйган ш артидир, - дейди у. - Улар б и зга бундай дем оқчилар: 
“ А гар с и з, э р о н и й л а р , қуш каб и уч и б ғо й и б б ў л м а с ан ги з, ё 
с и ч қ о н каб и ер тагига ки ри б кетм асан ги з, ё қурб ақа си н гари
б о тқо қл и к ка ш ўнғим асангиз, у ҳолда к а р д а н ш и к ает еб, шу 
ерларда қол и б кетаси з” 1.
Ш ундан кей и н орадан кўп ўтмай с к и ф л ар ш ундай хужумлар 
у ю ш ти рд и ларки , у л арн и н г кеча-кундуз ти н и м би л м аган суво- 
рий л ари яш и н тезлигида Д оро қўш и н л ари н и п ар о кан д а қилиб 
таш лай бош лади. Д о р о ш армандаларча маглубиятга учради. С к и ф ­
лар ва уларн и н г ш оҳи И д ан ф ри с галабага эриш ди.
Асрлар қаъридан бизгача етиб келган ан а ш у лавҳалар авлоддан 
авлодга ўтиб, аж додл ари м и зн и н г Ватан озод л и ги , у н и н г муста- 
қиллиги учун нақадар м ардонаворлик б и л ан кураш ганлиги, кел- 
гинди б о с қ и н ч и л а р н и н г куч-кудрати олдида э с ан к и р аб қолм ас- 
дан , уларга о қ и л о н а ж авоб берганлари ҳамда ўз сўзлари устидан 
ч и қ қ а н л а р и ҳ ақи д а ҳ и ко я қ и л и б к ел ган . Қ а д и м и й к ў ч м ан ч и
давлат ую ш м аларида қ а тти қ ж анговар и н ти зо м ва д о н о д и п л о м а ­
ти я бўлганлиги ҳақида мужда берувчи уш бу сатрларга ж о бўлган 
во қ ел и к ундан к ей и н ги юз йилл и кл ард а эл и м и зд а рўй берган 
тари хи й воқеаларда кўрсатилган қа ҳ р а м о н л и к ва ф и д о к о р л и к
нам уналари учун д астлабки таян ч бўлган.