Ўзбек диалектологияси

Таянч тушунча ва иборалар:
Ж анубий Хоразм, Урганч — Хива гуруҳ шевалари, Хазорасп — 
Я нгиариқ гуруҳ шевалари, унлилардаги чўзиқлик, бирламчи чўзиқлик, 
и кки л ам чи ч ў зи қл и к, Ўғуз ш еваларида қи сқа ч ў зи қ унли, Ўғуз 
ш еваларининг ф онетик хусусияти, морфологик белгилари, шевада 
сифат ва миқдор жиҳатдан фарқланувчи фонемалар. Ўғуз лаҳжасининг 
лексик хусусиятлари, Ўғуз лаҳжасидаги сўзларнинг ўз ш евангизга 
муносабати, адабий тилга муносабати.
1- 
асосий савол бўйича ўқитувчининг мақсади: 
Ўғуз гуруҳ шевалар 
ҳақида маълумот бериш уларнинг фонетик хусусиятларини шарҳлаш. 
Бош қа лаҳж алар ва ўзбек адабий тили билан ўғуз лаҳж аси н и н г 
муносабатини белгилаш.
ИДЕНТЙВ ЎҚУВ МАҚСАДЛАРИ
1.1. Ўғуз гуруҳ шевалари ва ўрганилиш тарихи ҳақида маълумот 
беради.
1.2. Ўғуз гуруҳ ш еваларининг унлилар тизимини шарҳлайди.
1.3. Ўғуз гуруҳ ш еваларининг ундошлар тизимини изоҳлайди.
1.4. Ўғуз гуруҳ ш еваларининг ф о н ети к жиҳатдан бош қа гуруҳ 
шеваларга нисбатан муносабатини белгилайди.
1.5. Ўғуз гуруҳ шеваларининг фонетик жиҳатдан ўзбек адабий тили 
билан муносабатини белгилайди.

---

1-асосий саволиинг баёни:
Ўғуз лаҳжасини жуда кўп олимлар ўрганган. Чунончи, Ғози Олим 
Юнусов, («Ўзбек лаҳжаларининг таснифида бир тажриба» 1936), Е.Д. 
Поливанов («Ш овот район, Қиёт — Қўнғирот қишлоғи шеваси»), 
А.К. Б оровков, кей и н ч ал и к Аҳмад И ш аев («Ўзбек тили м анғит 
шевасининг ф онетик хусусиятлари»), Юсуф Ж уманазаров («Ҳазорасп 
ш евасининг м орф ологик хусусиятлари»), Эрка Ўрозов («Жанубий 
Қ о рақал п о ғи стон ўзбек ш евалари»), Ф аттоҳ А бдуллаев («Ўзбек 
тилининг ўғуз лаҳжаси») ва бошқалар мазкур лаҳжани махсус тадқиқ 
этдилар.
Ж анубий Х оразм нинг Урганч, Ҳазорасп, Х онқа, Хива, Боғот, 
Ш овот, Қ ўш кўп ир, Я н ги а р и қ тум ан лари д а, Т у р к м а н и с то н н и н г 
Тошовуз вилоятининг бир қисмида, Туркистоннинг Қарноқ, Иқон, 
С а й р а м , Қ о р а б у л о қ , И б о та қ и ш л о қ а ҳ о л и с и ўғуз л а ҳ ж а с и д а
сўзлашадилар. Албатта ҳудудий жиҳатдан бўлган ф арқ маълум даражада 
ўз таъсирини кўрсатиши мумкин. Ш унинг учун гарчи улар Ўғуз гуруҳ 
л а ҳ ж а с и н и т а ш к и л э т с а - д а , б а ъ за н бу ш е в а л а р д а қ и с м а н
тафовутларнинг ҳам бўлиши табиий бир ҳолат. Аммо мазкур гуруҳ 
лаҳжаларда шубҳасиз умумийлик мавжуд.
Урганч — Хива гуруҳ шеваларда унли товушлар ўнта: