Ўзбек диалектологияси

u, ъ, н , 
ў, у,
о, о, е, э, (э), а. 
Бу лаҳжада худди эски ўзбек тили ва қипчоқлаҳжасидаги 
каби «и»(тил олди) ва «н» (тил орқа), «ў» (тил олди) ва «у» (тил 
орқа), «0» (тил олди) ва «О» (тил орқа) унлилари мустақил фонема. 
Бироқ Туркистон ҳудудидаги ўғуз лаҳжасида, яъни шимолий ўзбек 
шеваларида унлилар сони 
9 
та. Бу шеваларда қисқа 
ъ 
фонема сифатида 
мавжуд эмас.
Ўғуз лаҳжасида бирламчи чўзиқ унлилар мавжуд. Бу хусусият уларни 
қипчоқ ва қорлуқ гуруҳ лаҳжаларидан фарқлайди. Айни пайтда ўзбек 
адабий тилидан ҳам шу жиҳатдан фарқланади. Чим кент вилоятига 
тарқалган ўғуз шеваларида ҳам бирламчи чўзиқ унлилар мавжуд. Бу 
ҳудуд лаҳжасида 
9 
та қисқа унлиларга яна шунча чўзиқ унлилар 
қўшилиб, унли фонемаларнинг микдорини 
18 
тага етказади: 
а:, э:,
u:, е:, м, 
ў:, у:, 
е:, о:
А: а:ға, ба:ла, ба:зар, а:даш, а:йа (ойи).
Е: е:шъ (дугона), е:рьинчэк (эринчоқ), те:рэк.
U: ти:зэ, ти:ш, и:с, ти:рьк
Ь1: (ъ) қъйз, қъйн (қин), йақъйн.
Ў: тў:б, тў:н, тў:ш.
У: ту:з, ту:т, у:ч

---

0: 
е : т , т е : р , б е : б э к .
О: 
о:т (олов), то:ғай, қо:й
Хоразм ўғуз шеваларида қисқа ва чўзиқунлилар миқдори ўн еттита. 
Бу гуруҳ ўғуз шеваларда чўзиқпик асосан от категориясидаги сўзларда 
(кенг маънода) учрайди, феъл туркумидаги сўзларда унинг тарқалиши 
жуда чекланган. Ҳатто чўзиқгсикка эга бўлган отдан феъл ясалганда 
ҳам унлиларнинг чўзиқлиги заифлашади ва оддий чўзиқликдаги унлига 
тенг бўлиб қолади: 
ат — а:т, от — о:т, вт — е:т 
каби.
Иккиламчи чўзиқлик ўз характери ва қўлланиш чегарасига кўра, 
бошқа ўзбек шеваларидан кескин фарқланмайди. Бундай чўзиқлик 
одатда турли товуш жараёнлари баъзи товуш ёки бирор бўғиннинг 
тушиши натижасида шаклланади: