Sun’iy immunitet – infektsion kasallik paydo bo’lishiga yo’l qo’ymaslik uchun bunda immunitet organizmda sun’iy yo’l bilan yaratiladi, shuningdek infektsion kasallikka davo qilishda undan foydalaniladi.
Sun’iy immunitet a) aktiv va b) passiv turlarga bo’linadi.
Aktiv sun’iy immunitet odatda vaktsina yuborish yo’li bilan hosil qilinadi.
Passiv sun’iy immunitet odam organizmiga immunoantitellalar deb ataladigan maxsus ximoya vositalari yubirilganda xosil buladi. Kasallik vositalari og’rib o’tgan odamlarning immunozardoblarida ana shunday antitellalar mavjuddir.
Immunitet faktorlari – bu faktorlar xilma – xil mikroorganzmlarga qarshi ximoyani amalga oshiradi.
Terining ximoya funktsiyalari – teri mikroblari o’tishi uchun to’sqinlik qiladi. 30 minutdan keyin mikroblar o’lib ketadi. Bu ter va yog’ bezlarining tarkibida sut va tog’ kislotalari bo’ladigan ajratmalari mikroblarga halokatli ta’sir ko’rsatishiga bog’liq.
SHilliq pardalarning himoya funktsiyalari – burun – halqum, nafas yo’llari, ichak, siydik – tanosil yo’llari va ko’z konyuktivlarining shilliq pardalari himoya hossalariga egadir. Bu – shilimshiq, ko’z yoshi, so’lak bezlari ishlab chiqariladigan sekretlarda ko’pgina mikroblarga halokatli ta’sir kursatuvchi alohida moddalar borligiga bog’liqdir. Ko’z yoshi, so’lak, nafas yo’llari shilimshig’ida ter bezlarning ajratmalarida, shuningdek qon hamda leykotsitlar – neytrofillarda lizotsim degan modda topilgan. Bu modda talaygina saprofit mikroblarni, shuningdek ba’zi laktogen mikroblarni eritib yubora oladi.
Odamdagi normal mikrofloraning himoya funktsiyasi. Mikrob teri va shilliq pardalarini himoyalovchi to’siqlarni yengadigan bo’lsa, u limfa yo’llaridan limfa tugunlariga o’tadi yoki to’qimalarda joylashib olib organizmning yallig’lanish deb ataladigan javob reaktsiyasi yuzaga keltiriladi.
Yallig’lanish – bu mikroblar kirib qolishiga javoban ko’rsatadigan reaktsiyalardir. Bunda mikrob kirgan joydagi to’qimalarda ushlanib qoladi, keyin organizmga tarqala ololmaydi va yallig’lanish o’chog’ida fagotsit xujayralar tomonidan yo’q qilinadi. Bu xolda tomir reaktsiyasi va suv tsirkulyatsiyasi o’zgaradi. Buning natijasida plazma oqsillar va qonning suyuq qismi to’qimalarga o’tadi. SHu bilan bir vaqtda kapillyarlar devorlarining o’tkazuvchanligi kuchayadi. Endoteliy hujayralari bo’rtib, yopishqoq bo’lib qoladi ularga leykotsitlar va trombotsitlar yopisha boshlaydi. Qon oqib kelishi sekinlashib qolganida kapilyarlar devorida ularning soni ko’payadi va hujayralar hujayralararo bo’shliqlari orqali tomirlardan chiqa boshlaydi. Yallig’lanish o’chog’ida fagotsit hujayralar mikroblarini yutib va hazm qilib yallig’langan bo’rtmani paydo qila boshlaydi. To’qimalarga cho’kib tushadigan fibrin to’ri mikroblarning yallig’lanish o’chog’idan tashqariga tarqalishiga to’sqinlik qilib, limfa yo’llarini berkitib qo’yadi. Yallig’lanish o’chog’ida mikrob yo’q qilinganidan keyin tiklanish davri boshlanadi. To’qimalardagi struktura o’zgarishlari anchagina bo’lsa, yallig’langan joyda chandiq vujudga keladi.
Fagotsitoz – organizmga tushib qolgan mikroblar va boshqa yod zarralarning organizm hujayralari tomonidan aktiv yutilish jarayoni fagotsitoz deb ataladi. Fagotsitoz – yunoncha hazm qiluvchi, hujayra degan so’zlardan olingan. Turli hujayralar Fagotsitar aktivlikka ega bo’ladi. Bu hujayralar organizmga keng tarqalganu, lekin mahsus funktsiyani ado etadigan yagona bir sistema ( RES) deb ataladi. Fagotsitlar xaratchan, qo’g’luvchan va qo’zg’almas bo’lishi mumkin.
Bir joyda turda turadigan fagotsitlar – makrofaglar yoki gistiotsitlar jigardagi qon yoki limfa kapilyarlari endoteliysining mahsus qismlarida (kupfer hujayralarida) taloq va turli limfa tugunlarining sinuslarida bo’ladi.
Harakatchan fagotsitlar – turli to’qima bo’shliqlari hamda qonda aylanib turadigam makrofaglar va qon hujayralarini fagotsitlaydigan mikrofaglardir. Neytrofillar hammadan aktiv bo’lsa, bazafillar birmuncha aktivdir, eozinofillarning roli kam o’rganilgan. Fagotsitoz organizmda bir necha bosqich yoki fazalar bilan boradi.
1. Fagotsitning ob’ektga qarab harakatlanishi musbat hemotaksis. Obektning fagotsitga yopishib qolishi – adsorbtsiya.
Ob’ektning yutilishi
Fagotsit fermetlari tomonida uning hazm qilinishi va yo’qotilishi.
Fagotsitning tugallangan va tugallanmay qolgan hillari tafovut qilinadi. Tugallangan fagotsitoz natijasida bakteriyalar fagotsitlarda lizisga uchraydi (erib ketadi). Tugallanmay qolgan fagotsitozda bakteriyalar fagotsit ichida yashash qobiliyatini saqlab, unda hatto ko’payishi fagotsitning halokatiga sabab bo’lishi ham mumkin. Tugallanmay qolgan fagotsitoz, masalan: so’zanda ko’riladi.
