ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

 qabıl etilgen.
1W = 1
Dj
s
.
Bul birlik birinshi bolıp puw mashinasın oylap tapqan inglis oylap 
tabıwshısı Dj. Uatt (Watt) húrmetine qoyılǵan.
Kúndelikli turmısta avtomobil dvigatelleriniń quwatlılıǵı 
at kúshi 
(a.k.)
dep atalatuǵın birlikte de ólshenedi. Bunıń menen mashina 
motorınıń quwatlılıǵı júk tartıwshı attıń kúshi menen salıstırıladı.
1 a.k. = 735,5 W.

---

75
Adam
quwatlılıǵı,
70-80 W
«Neksiya» 
avtomobili 
75 kW
TE 10 L 
teplovozı 
2200kW
IL-62 
samolyotı 
30600 kW
Kosmos kemesinıń 
raketası «Energiya»
125 000 000 kW
1. Mashina dvigateliniń quwatlılıǵın bile otırıp, onıń berilgen 
waqıtta qansha jumıs orınlay alatuǵının qalay esaplaw múmkin?
2. Quyash energiyasınan paydalanıp isleytuǵın qanday qurılmalardı 
bilesiz?
3. Kúndelikli turmıstan quwatlılıqqa baylanıslı mısallar keltiriń.
8­shınıǵıw
1. Suw astınan awırlıǵı 3000 N bolǵan tastı kóteriw ushın qanday 
kúsh kerek? Tastıń kólemi 120 dm
3
. (
Juwabı: 
1800 N).
2. Kemeniń suwǵa batatuǵın bóliminiń beti 2000m
2
. Oǵan qanday 
qosımsha júk júklense, keme suw ishine jáne 1 m batadı. Teńiz 
suwınıń tıǵızlıǵı 1,03 g/sm
3
. (
Juwabı:
2060 tonna).
3. Deneniń hawadaǵı awırlıǵı 196 N, kerosindegi awırlıǵı 180 N. 
Deneniń kólemin tabıń. (
Juwabı:
2000 sm
3
).
4. Alyuminiyden jasalǵan dene kerosinge batırılǵanda oǵan 136 N 
iyteriwshi kúsh tásir etedi. Deneniń hawadaǵı awırlıǵın tabıń. (
Juwabı:
459 N).
5*. Metall bóleginiń suwdaǵı awırlıǵı 850 N, kerosindegi awırlıǵı 
950 N. Deneniń tıǵızlıǵın tabıń. (
Juwabı:
2700 kg/m
3
).
6*. Bir shar vodorod gazi menen, ekinshisi geliy gazi menen 
toltırıldı. Eger olardıń gaz benen toltırılıwınan aldınǵı awırlıqları hám 
kólemi birdey bolsa, qaysı biriniń kóteriw kúshi úlken boladı? Vodorod 
gaziniń tıǵızlıǵı 0,00009 g/sm
3
, geliydiki 0,00018 g/sm
3
hám hawaniki 
0,00129 g/sm
3
dep alınsın. (
Juwabı:
Vodorod gazi toltırılǵanda 1,08 ese 
úlken).
7. Kólemi 20 m
3
bolǵan shar vodorod gazi menen toltırılǵan. Shar 
qanday júkti kótere aladı? (
Juwabı:

24 kg).

---

76
8*. Kese kesim beti 1 m
2
, qalıńlıǵı 0,4 m bolǵan muz bólegi suwda 
júzip júr. Muzdı tolıq suwǵa batırıw ushın keminde qansha jumıs 
atqarıw kerek? Muzdıń tıǵızlıǵı 900 kg/m
3
. (
Juwabı:
80 Dj.).
9. Jılıǵan hawa joqarıǵa kóteriledi, suwıǵanı tómenge túsedi. 
Sebebin túsindiriń.
10. Úyińizdegi shań sorǵısh, suwıtqısh, televizor hám soǵan uqsas 
ásbaplardıń pasportına qarap, tutınıw quwatlılıǵın anıqlań. Olardıń bir 
kúnde qollanılatuǵın waqtına qarap orınlaǵan jumısın esaplań.
11. Bólmedegi samallatqıshtıń quwatlılıǵı 35 W. Onıń 10 minutta 
orınlaǵan jumısı nege teń (
Juwabı
: 21 kDj).
12. Juwırıw jarısında qatnasqan oqıwshınıń quwatlılıǵı 700 W qa 
teń boldı. 100 m aralıqtı 15 sekundta basıp ótetuǵın bolsa,‚ orınlaǵan 
jumısı nege teń boladı? (
Juwabı:
10500 Dj)‚.
13. Ózbekistanda islep shıǵarılatuǵın «Epika» avtomobil dvigateliniń 
quwatlılıǵı 156 a.k. ne teń. Avtomobil bir saat qozǵalǵanda qansha 
jumıs orınlaydı?
14*. 10 km biyiklikte 360 km/saat tezlik penen ushıp atırǵan 
samolyottıń potencial energiyası, onıń kinetikalıq energiyasınan neshe 
ese kóp? (
Juwabı: 20.
)
15. Uzınlıǵı 20 sm, massası 30 g bolǵan qálem stol ústinde jatır. Ol 
vertikal halatqa keltirilse, potencial energiyası qalay ózgeredi?
16. Eger deneniń tezligi 4 ese asırılsa, onıń kinetikalıq energiyası 
qalay ózgeredi?
17. Gidroelektrostanciya qurıw ushın dárya suwı bóget penen 
tosıladı. Bóget qanday wazıypanı atqaradı?
18. Suw túbinen kóterilip atırǵan torsıldaqtıń potencial energiyası 
qalay ózgeredi? Kinetikalıq energiyası she?
19. Avtomobildiń dvigateli 86 a.k. ne teń. Onı W larda ańlatıń. 

---

77