ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

kamerton 
delinedi. 
Kamertondı 1711-jılı inglis muzıkashısı 
J. Shorom
oylap tapqan bolıp, 
muzıka ásbapların sazlawda paydalanǵan. Kamerton eki shaqalı metall 
sterjennen ibarat bolıp, ortasında tutqası bar (125-súwret). Rezina 
tayaqsha menen kamertonnıń bir shaqasına urǵanda, belgili bir ses 
esitiledi. Kamertonnıń terbeletuǵınlıgına isenim payda etiw ushın jipke 
jeńil qanday da bir shardı ildirip, onı kamertonnıń ekinshi shaqasına 
tiygizip qoyayıq. Kamertonnan ses shıqqanda shardıń da terbelip 
turǵanlıǵın kóriw múmkin. Kamertonnan shıǵatuǵın dawıstı kúsheytiw 
ushın ol aǵashtan jasalǵan qutıǵa ornatıladı. Bul qutını 
rezonator
dep 
ataydı. Usı maqsette rubab, tar, duwtar, tanbur sıyaqlı asbaplarda 
terbeletuǵın sımnıń astına juqa perde qoyıladı. Adamnıń da dawıs 
shıǵaratuǵın awzı kamertonǵa uqsaydı. Til terbeletuǵın dene bolsa, 
awız boslıǵı hám tamaǵı rezonator wazıypasın atqaradı.
124-súwret.
125-súwret.

---

158
Sesti qabıllaǵıshlarǵa birinshi náwbette insan qulaǵın kirgizemiz. 
Qulaqtıń ishinde arnawlı perde bolıp, oǵan ses kelip jetkende terbeledi 
hám onnan signallar miyge jetkerip beriledi. Adamlardıń qulaqlarınıń 
sezgirligi hár túrli boladı. Oqıwshı jaslar menen ǵarrılardıń qulaǵı 
birdey esitpeydi. Tap sonday, haywanatlardıń da dawıstı esitiwiniń 
jiyilik diapazonı basqasha. Gúbelekler, kúshik hám pıshıqlar, 
jarǵanatlar ultraseslerdi de qabıllay aladı. Delfin 200 kHz ge shekem 
bolǵan ultraseslerdi qabıl etedi.
Sesti qabıllaw ushın arnawlı 
mikrofonlar 
islep shıǵılǵan. «Mikrofon» 
sózi grekshe eki sózden 
mikros 
– kishi hám 
phone 
– ses sózlerinen 
alınǵan. Mikrofonda ses terbelisleri elektr terbelislerine aylandırıladı, 
sońınan arnawlı kúsheytkishlerde kúsheytiledi.